In het begin van de vijftiende eeuw is er in Brielle al sprake van middelbaar onderwijs. Dan zijn er uitgaven voor ‘de Grote School’, voor kinderen boven de negen jaar. Het was een school waaraan les gegeven werd door katholieke geestelijken, die echter zo kritisch waren op het katholicisme dat ze, na veroordeeld te zijn door de Bloedraad van Alva, de wijk moesten nemen en pas in Brielle konden terugkeren nadat de geuzen de stad hadden ingenomen.
In de eeuwen erna volgden er verschillende scholen voor middelbaar onderwijs in Brielle, waaronder een stedelijk gymnasium (1853). De Wet op het Hoger Onderwijs in 1876 bepaalde dat de rijkssubsidie aan gymnasia werd stilgelegd. Dat betekende dat het gymnasium in Brielle zou moeten worden gesloten. Daarom besloot het stadsbestuur op 20 oktober 1878 een nieuwe Burgerschool op te richten, met een driejarige opleiding. Aanvankelijk was de school gevestigd aan de Nobelstraat 34, waar de opleiding op 6 september 1879 met 52 leerlingen van start ging. In 1916 werd de school overgenomen door het Rijk, en stond vanaf dat moment bekend als Rijks-HBS. Het gebouw was te klein, zodat in september 1922 een nieuw gebouw aan de Jan Matthijssenlaan in gebruik werd genomen.
De school was een Rijks-HBS tot de invoering van de Mammoetwet in 1968. Vanaf die tijd is de school een rijksscholengemeenschap; het Maerlant-college.
Joods onderwijs in Brielle
Ondanks dat Brielle en geheel Voorne-Putten een behoorlijke Joodse gemeenschap kende was er geen sprake van Joods onderwijs zoals in Rotterdam of Amsterdam. Daarvoor was de Joodse gemeenschap te klein.
De Joodse gemeenschap was behoorlijk geassimileerd en Joodse kinderen gingen naar het reguliere onderwijs. Vandaar ook dat op de vooravond van de Tweede Wereldoorlog er een aantal Joodse kinderen leerling was op de rijks-HBS.
Het lot van deze kinderen liep parallel met het lot van andere Joodse kinderen in Nederland. Ze moesten van school af, ze kregen een oproep, gingen naar Westerbork en vandaar naar de kampen en de meerderheid van hen werd vermoord.
Reünie 1947
in 1947 was er een reünie op de school. Toen al, terwijl in de eerste jaren na de oorlog vaak niet gesproken werd over deze traumatische tijd, wilden de reünisten een blijvende herinnering aan hun gevallen schoolmakkers, Joods en niet-Joods. Een inzamelingsactie volgde en oud-leerlinge kunstenares Teus van den Berg – Been maakte de bronzen plaquette, die op 4 mei 1949 onder grote belangstelling in de school werd onthuld.
Het monument vertelt het verhaal van de oorlog. De omgekomen oud-leerlingen waren (Joodse) burgers, militairen, koopvaardijmensen en verzetsmensen. Ze zijn in verschillende fases van de oorlog en in verschillende werelddelen omgekomen. Van het eerste Nederlandse oorlogsslachtoffer in november 1939 in Venlo, luitenant Dirk Klop uit Nieuw-Helvoet, tot aan een vrouw die ziek uit een Jappenkamp kwam en in februari 1946 op weg naar huis op een schip dat onderweg op de Middellandse Zee overleed.
Nieuw schoolgebouw
Het Maerlant college heeft inmiddels een nieuwe behuizing gekregen aan de Hossenbosdijk in Brielle. Het schoolgebouw van de voormalige HBS is verkocht en krijgt een andere bestemming.
Vandaar dat de plaquette verwijderd werd en op 25 april 2013 een plek heeft gekregen in het nieuwe schoolgebouw aan de Hossenbosdijk.
De Joodse slachtoffers op de plaquette
Iedereen die door het oorlogsgeweld is omgekomen is er een te veel. Het is een goede zaak dat alle slachtoffers van de school op één plaquette staan. Er staan echter (oud)leerlingen op de plaquette die alleen maar door hun afkomst de oorlog niet mochten overleven. Wie waren zij?
Salomon Gazan
Salomon (Brielle, – Auschwitz, ) woonde op de Nobelstraat 10 in Brielle. Hij was de zoon van veehandelaar Izaak Gazan (Brielle, – Auschwitz, ) en Roosje Louisa Izaks (Woerden, – Auschwitz, ). Naast Salomon hadden Izaak en Roosje nog vier kinderen: Mietje (Miep) (Brielle, – Sobibor, ), Hanna (Hanny) (Brielle, – Auschwitz, ), Roosje (Brielle, – Auschwitz, ) en Eliza (Liesje) (Brielle, – Auschwitz, ).
Vader en moeder werden, samen met de jongste dochter Liesje van acht jaar oud in Auschwitz vermoord op 10 september 1943. Mietje in Sobibor op 21 mei 1943 en Salomon, Hanna en Roosje in Auschwitz op 30 september 1942. Voor de familie Gazan zijn Stolpersteinen geplaatst.
Mietje Gazan
Mietje (Miep) (Brielle, – Sobibor, ) woonde in de Nobelstraat 85 in Brielle. Zij was de oudste dochter van Simon Gazan (Brielle, – Sobibor, ) en Eliza Izaks (Woerden, – Sobibor, ), een tweelingzuster van Roosje Izaks. Zij is samen met haar ouders vermoord in Sobibor. Voor de familie Gazan zijn Stolpersteinen geplaatst. Haar jongere zuster Hanna (Hanny) (Brielle, – Sobibor, ) trouwde met bakker Mozes van Stedum (Amsterdam, – Sobibor, ) uit Rotterdam. Met hun half jaar oude zoon Lodewijk (Rotterdam, – Sobibor, ) werden zij eveneens in Sobibor vermoord.
Nathan Benjamin Wessels
Nathan (Oostvoorne, – Auschwitz, ) woonde op de Stationsweg A 92 in Oostvoorne. Hij was de zoon van Izaak Wessels (Zuidland, – Auschwitz, ) en Antje van Dijk (Geffen, – Auschwitz, ). Nathan had nog een broer Benjamin Leo (Oostvoorne, – Bergen-Belsen, ) en een zusje Carla. Carla, verstandelijk beperkt, overleefde de oorlog en overleed op 27 december 2001. Voor de familie Wessels zijn Stolpersteinen geplaatst op de Stationsweg.
Andries en Wies van Dijk
Andries (Andries Levie) (Oostvoorne, – Midden-Europa, ) en Wies (Bethje Louise Hester) (Oostvoorne, – Auschwitz, ) van Dijk staan ook op de plaquette. Zij kwamen uit Oostvoorne en waren de kinderen van Herri Salomon van Dijk (Zuidland, – Auschwitz, ) en Saartje Levie (Zuidland, – Auschwitz, ). Herri was veehandelaar en het gezin woonde eerst in het dorp, later op de Brielseweg A 468.
Andries was getrouwd met Simona Selma de Beer en hadden een dochtertje Sara Ina. Simone en Sara werden vermoord in Auschwitz, op 11 februari 1944.
Wies werd verpleegster en trouwde met Paul Isaac Hertog. Paul werd in Auschwitz vermoord in december 1944. Voor de familie Van Dijk zijn Stolpersteinen geplaatst.
Meijer Levie
Meijer Levie (Zuidland, – Midden-Europa, ) kwam uit Zuidland. Hij was de zoon van Pienas Jacob Levie (Brielle, – Sobibor, ) en Willemina Levie (Zuidland, – Sobibor, ). Meijer had een zus, Sophia Bertha (Zuidland, – Sobibor, ). Het hele gezin Levie werd vermoord in de oorlog. Voor de familie Levie zijn Stolpersteinen geplaatst.
bron:
gahetna.nl,
joodsmonument.nl,
Rotterdam Dichtbij,
Streekarchief Voorne-Putten,
www.joodsmonument.nl, verschillende lemmata (geraadpleegd 11 oktober 2021)
met dank aan Riet de Leeuw van Weenen en Dirk Kome
Illustratie:
plaquette
gepubliceerd:
27 februari 2016
Laatst aangepast:
11 oktober 2021