Leman (Lodewijk) Borstel (Amsterdam, 21 augustus 1827 – Rotterdam, 17 november 1911) werd in oktober 1906 benoemd tot ridder in de orde van Oranje-Nassau. Leman was godsdienstleraar en hij was toen vijftig jaar ambtenaar (secretaris) van de Nederlands-Israëlitische gemeente in Rotterdam. Op 20 en 21 oktober 1906 werd er een receptie gehouden in Tivoli om dit feit te vieren.
Leman was gehuwd met Fijtje (Sophia) Norden (Amsterdam, 13 december 1840 – Rotterdam, 16 april 1867) en hertrouwde op 2 februari 1870 met Krisje Waterman (Kampen, 5 april 1836 – Rotterdam, 27 september 1888) en op 63-jarige leeftijd in 1890 met Lea Alexander van Praag (Amsterdam, 14 juli 1834 – Rotterdam, 24 januari 1912). Leman werd begraven op de Joodse begraafplaats aan de Dijkstraat.
Een van de woonadressen van Leman en zijn gezin van de Delftsevaart. De kinderen waren: Lodewijk (Rotterdam, 15 juni 1861 – Loosduinen, 15 januari 1914), Bernardus (Rotterdam, 31 mei 1863), Bernardus (Rotterdam, 9 augustus 1864), Hendrik (Rotterdam, 29 oktober 1865 – Arnhem, 10 april 1929), Fredrica (Rotterdam, 9 februari 1867), Fredrica (Rotterdam, 13 december 1869), Bernard (Rotterdam, 4 november 1870 – Rotterdam, 13 november 1871), Israël (Rotterdam, 20 augustus 1873 – Den Haag, 24 juli 1924) en Johanna Christina (Rotterdam, 5 februari 1872 – Den Haag, 25 maart 1941).
Naast zijn functie als secretaris van de gemeente was Leman ook secretaris van het Armbestuur. In 1858 was Leman erelid van de Maatschappij tot Nut der Israëlieten in Nederland. In 1869 was Leman secretaris van de Godsdienstig Israëlitische schoolcommissie. Het schoollokaal was in die tijd in de 2e Lombardstraat gevestigd.
In 1877 was hij een van de personen die zich inzette voor een ‘waardig gedenkteken’ op het graf van Abraham Daniël Delaville, die in dat jaar op 18 mei overleed.
Leman schreef met regelmaat over Joods Rotterdam. Zo meldde hij in 1862 in het Nederlandsch-Israelietisch jaarboekje dat het aantal Joden in de stad tot 5000 was gestegen. Rotterdam telde toen in totaal zo’n 90.000 inwoners waarmee 5,5% van de Rotterdammers Joods was.
Op 27 juni 1874 vierde zoon Lodewijk zijn Bar Mitswa (kerkelijk meerderjarig) en woonde het gezin volgens de annonce op de Goudsestraat 12. Op 9 november 1878 was het de beurt aan Hendrik. Johanna Christina slaagde op 28 april 1891 voor de Akte voor Onderwijzeres. In 1898 werd zij bevoegd tot het geven van Engels l.o.
Jubileum
Het jubileum van Leman, hij was 50 jaar lang ambtenaar bij de Nederlands-Israëlitische Gemeente in Rotterdam, werd groots gevierd met een receptie op 21 en 22 oktober 1906 in de bovenzaal van Tivoli. Volgens een krantenbericht was Leman in Rotterdam een populaire persoonlijkheid, hij was minzaam, hulpvaardig en opgewekt van geest. Moeilijkheden kwam hij steeds te boven. Voorts werd zijn grote accommodatievermogen geroemd. Nog steeds was hij actief hoewel hij in 1906 de tachtig jaar bijna haalde. Hij gaf de eerste aanzet tot de oprichting van de Rotterdamse afdeling van Alliance Israelité Universelle en tot de oprichting van het Damesfonds van de Israëlietische Kostenloze School.
Overlijden
Bij zijn overlijden in 1911 verscheen een uitgebreid bericht in het Weekblad voor Israëlietische Huisgezinnen: ‘Een populaire figuur in onze gemeente is heengegaan. Vrijdag j.l. heeft de heer L. Borstel, oud-secretaris der Nederlandsch Israëlitische Gemeente en van het Nederlandsch Israëlitisch Armbestuur, op 84 jarigen leeftijd het tijdelijke met het eeuwige verwisseld. Met den heer Borstel verdwijnt weder een van die eigenaardige persoonlijkheden, wier heengaan een leegte doet ontstaan, die niet gemakkelijk wordt aangevuld. Man van veelomvattende kennis op alle gebied, begaafd met een scherp verstand en een zeldzaam frisschen geest, die hem bijna tot aan zijn laatste oogenblik is bijgebleven, paaide hij daaraan eene gemoedelijkheid, eene gezonde bonhommie, waarmede hij ieder, die met hem verkeerde, onmiddellijk voor zich wist in te nemen. En zelfs degenen, die een enkele maal slechts in ambtelijke aanraking met hem kwamen, wist hij te bekoren door zijn onuitputtelijke rijkdom van geest en vermocht hij zoodoende vaak eene op zich zelf doode administratieve handeling te verlevendigen en te verinnigen. Steeds, bij welke gelegenheid ook, wist hij door kernachtige gezegden, fijn geestige opmerkingen uit de schatkamer van zijn gedachtenleven, aan anderen mede te deelen en over welk onderwerp hij U ook bezig hield, men ontkwam nimmer al kon men het niet altijd met hem eens zijn aan de charme van zijn redeneertrant, men bewonderde de helderheid van zijn betoog, men leerde steeds van hem.
Borstel was in den waren zin des woords eene beminde persoonlijkheid in onze gemeente, niet het minst ook om zijne echte naastenliefde. Hij leefde met het lief en leed zijner gemeenteleden mede en de talrijke behoeftigen, wier belangen in den loop der jaren aan zijne zorgen waren toe vertrouwd, vonden in hem een pleitbezorger, die op even humane als rechtvaardige wijze zich hun lot ter harte nam en die bij zijne verschijning in hunne schamele woningen, door zijn gemoedelijk en opwekkend woord, steeds verzachting en troost wist te brengen. Een leven is afgesloten, rijk aan arbeid en plichtsbesef, rijk aan liefde voor en toewijding aan de opgelegde taak. Moge in hoogere gewesten hij daarvoor het loon der braven deelachtig worden!
Lehman Borstel werd den 21 Augustus 1827 te Amsterdam geboren en ontving zijn opleiding aan het Nederlandsch Israëlitisch Seminarium aldaar. Op ongeveer dertigjarigen leeftijd werd hij benoemd tot adjunct-secretaris bij de Nederlandsch Israëlitische Gemeente en het Nederlandsch Israëlitisch Armbestuur te Rotterdam, na te voren o.a als godsdienstonderwijzer werkzaam te zijn geweest te Oud-Beijerland en in het Israëlitisch Weeshuis te ‘s Gravenhage. Bovendien werd hem kort kort na zijne indiensttreding ook opgedragen het secretariaat der Godsdienstige Israëlitisch Schoolcommissie. Na het aftreden van den heer S. J. Moscoviter als secretaris van de Gemeente, het Armbestuur, het Gesticht voor Israëlitische oude lieden en zieken, de Commissie tot spijsverzorging in het jaar 1897, volgde hij deze in diens onderscheidene functies op. Hoe hij in den loop der jaren zijn taak opvatte, met welk een voorbeeldige ijver hij zijn ambt vervulde, hoezeer de opvolgende besturen zijn arbeid waardeerden en welk eene populariteit in de goede beteekenis van het woord hij zich ook bij de gemeentenaren wist te verwerven, het mocht hem op ondubbelzinnige wijze blijken, toen hem in oktober 1906 het zeldzame voorrecht gewerd, zijne vijftigjarige ambtsvervulling te herdenken. Schier de gansche gemeente nam deel in zijn feest en namens de verschillende besturen werd hem in toespraken, die in hartelijkheid en betuigingen van hulde elkander naar de kroon staken, eenstemmig verklaard, dat de arbeid van den plichtgetrouwen ambtenaar steeds op hoogen prijs werd gesteld. Bij die gelegenheid viel hem ook de onderscheiding te beurt, door de Hooge Regeering te worden benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. Bij genoemde instellingen bleef hij als secretaris werkzaam totdat hij met ingang van April 1908 wegens vergevorderden leeftijd zijne taak neerlegde en eene welverdiende rust ging genieten.
Ook op joodsch litterair terrein heeft Borstel zich bewogen en naam weten te maken. Talrijk zijn de pennenvruchten van zijn hand verschenen in joodsch-wetenschappelijke tijdschriften, jaarboekjes enz. Gedurende eene reeks van jaren was hij bovendien hoofdredacteur van het hier ter stede verschenen weekblad De Israëliet, waarin, naast belangwekkende hoofdartikels, ook eenige oorspronkelijke feuilletons van zijn hand het licht zagen. Vermelding verdienen ook verschillende opstellen, gewijd aan de geschiedenis der Israëlitische gemeente te Rotterdam, waaronder bijzonder de aandacht trok een belangrijk artikel over de joodsche begraafplaatsen te dezer stede. Verder maakte hij zich verdienstelijk met de uitgave van de „Bijbel”, eene in populairen stijl geschreven bewerking der bijbelsche geschiedenis.
De teraardebestelling had zondag j.l. onder groote belangstelling plaats ter begraafplaats Djjkstraat en de breede schare, die de droeve plechtigheid bijwoonde, bewees, hoe de overledene zijne vrienden en vereerders onder alle kringen onzer Joodsche gemeente telde.
Bij ontstentenis van den voorzitter van den Kerkenraad en den voorzitter van het Dagelijksch Bestuur werd toen de lijkbaar in het weenhuis was geplaatst, het woord gevoerd door den heer J. van Cleefll Szn, Parnas-Thesaurier der gemeente, die hulde bracht aan de groote verdiensten van den overledene jegens de Gemeente, waaraan naast de zorgen voor zijn familiekring, zijn geheele leven was gewijd en welke hij met hart en ziel liefhad. Spreker gaf de verzekering, dat zijne nagedachtenis bij de Nederlandsch Israëlitische Gemeente in dankbare herinnering zal blijven voortleven en dat zijn naam met eere zal bleven genoemd. Namens het Nederlandsch Israëlitisch Armbestuur en Regenten van het Gesticht voor Israëlitische oude lieden en zieken sprak ook nog de voorzitter, de heer mr. S. J. L. van Aalten Jr., een hartelijk woord van afscheid. Spreker roemde do warme belangstelling, die Borstel na zijn aftreden als secretaris van het Armbestuur en het Gesticht in de zaken dier beide instellingen bleef stellen en verklaarde, dat zijne verdiensten ten opzichte daarvan in eerbiedig aandenken zullen blijven.
bron:
Lea Alexander van Praag, Stadsarchief Rotterdam te Rotterdam, BS Overlijden
Burgerlijke Stand Rotterdam, overlijdensakten, Rotterdam, archief 999-09, inventarisnummer 1912A, 1912, Nadere toegang op het overlijdensregister van de gemeente Rotterdam, aktenummer 1912.387, folio a034.
Leman Borstel, Stadsarchief Rotterdam, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 44.
Fijtje Norden, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1851-1853, archiefnummer 5000, inventarisnummer 284, blad pagina 254.
Lodewijk Borstel, Stadsarchief Rotterdam, 999-01 Burgerlijke Stand Rotterdam, geboorteakten, inventarisnummer 1861C.
Bernardus Borstel, Stadsarchief Rotterdam, 999-01 Burgerlijke Stand Rotterdam, geboorteakten, inventarisnummer 1863C.
Hendrik Borstel, Stadsarchief Rotterdam, 999-01 Burgerlijke Stand Rotterdam, geboorteakten, inventarisnummer 1865C.
Fredrica Borstel, Stadsarchief Rotterdam, 999-01 Burgerlijke Stand Rotterdam, geboorteakten, inventarisnummer 1867C.
Bernardus Borstel, Stadsarchief Rotterdam, 999-01 Burgerlijke Stand Rotterdam, geboorteakten, inventarisnummer 1864C.
Fredrica Borstel, Stadsarchief Rotterdam, 999-01 Burgerlijke Stand Rotterdam, geboorteakten, inventarisnummer 1869E.
Leman Borstel, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005418152:00001.
Erelid, Nederlandsch-Israelietisch jaarboekje voor 1859. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005696003:00001.
Huwelijk, Weekblad voor Israëlieten. 17 augustus 1860. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005591004:00001.
Aantal Joodse inwoners, Nederlandsch-Israelietisch jaarboekje voor 1862. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005697003:00001.
Hulponderwijzer, Weekblad voor Israëlieten. 29 mei 1868. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005596098:00001.
Lodewijk, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 26 juni 1874. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005393074:00001.
Delaville, Israelietische nieuwsbode. 1 augustus 1877. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005536102:00001.
Hendrik Borstel, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen.8 november 1878. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005394146:00001.
johann Christina, De wekker; weekblad voor onderwijs en schoolwezen jrg 48, 1891, no 18, 02-05-1891. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=dts:541018:mpeg21:0001.
Engels, Het nieuwe schoolblad. 6 augustus 1898. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA17:248273032:00001.
Jubileum, Onafhankelijk Israëlitisch orgaan voor Nederland. 10 oktober 1906. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005605069:00001.
Jubileum, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 19 oktober 1906. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005417041:00001.
Verslag, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 24 november 1911. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005418152:00001.
illustratie:
Leman Borstel, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005418152:00001.
Hulponderwijzer, Weekblad voor Israëlieten. 29 mei 1868. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005596098:00001.
Lodewijk, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 26 juni 1874. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005393074:00001.
Hendrik Borstel, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen.8 november 1878. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005394146:00001.
Jubileum, Onafhankelijk Israëlitisch orgaan voor Nederland. 10 oktober 1906. Geraadpleegd op Delpher op 01-11-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005605069:00001.
gepubliceerd:
1 november 2025
laatst bijgewerkt:
1 november 2025