Salomon (Sam) van den Berg (Rotterdam, – Rotterdam, ) was een zoon van sigarenmaker Abraham Mozes van den Berg (Steenwijkerwold, 29 maart 1845 – Rotterdam, 24 november 1921) en Vrouwtje Moscoviter (Amsterdam, 23 juli 1844 – Rotterdam, 15 oktober 1918) en een broer van Godschalk (Gerrit) Abraham van den Berg (Rotterdam, 21 september 1880 – Rotterdam, 16 maart 1956).
In het gezin van Abraham Mozes en Vrouwtje waren er meer kinderen dan Godschalk en Sam, veertien in totaal. Godschalk werd artiest en trad op onder de naam Dumond, Sam werd vakbondsman. Ook Godschalk was werkzaam op het sociale gebied, hij werd tevens oprichter van de vakorganisatie voor artiesten.
Sam ging op zijn zestiende aan de slag als leerling bij de Hollandse Spoorwegmaatschappij. Zes jaar later nam hij ontslag en ging hij naar de Transvaal om bij de Zuid-Afrikaansche Spoorweg Maatschappij te gaan werken. In die periode trouwde hij, met de handschoen, met Mietje Park (Rotterdam, 25 juni 1874 – Rotterdam, ). Zij kregen zeven kinderen; Arnold (Pretoria, 22 september 1898 – Sobibor, 16 april 1943), Seline (Rotterdam, 21 augustus 1900 – Rotterdam, 27 april 1950), Joseph (Rotterdam, 8 december 1903 – Leidschendam, 4 juni 1977), Menno (Mennis, Rotterdam, 14 juli 1906 – Sittard, 17 juli 1991), Marinus (Rotterdam, 18 maart 1908 – Sobibor, 2 juli 1943), Frieda (Rotterdam, 3 januari 1912 – Sobibor, 11 juni 1943) en Henriëtte (Rotterdam, 24 februari 1914 – Sobibor, 11 juni 1943). Na het uitbreken van de Tweede Boerenoorlog (1899 – 1902) keerde Sam noodgedwongen terug naar Nederland. Hij ging weer bij de spoorwegen werken en later in de Rotterdamse haven. Daar werd hij actief binnen de anarchistische vakbond.
Sam werd graancontroleur in de Rotterdamse haven. In zijn vrije uren was hij spreker op bijeenkomsten van de Socialistische Propagandaclub, sinds 1902 de belangrijkste spreekbuis van de Anarchistische Beweging in Rotterdam. In 1904 brak Sam met de Vrije Socialisten, op de 1-mei viering was hij nog een van de sprekers, enkele weken later sloot hij zich aan bij het christen-anarchisme. De ommezwaai had een reden. Tijdens de Pinksterdagen bezocht Sam een antimilitaristische bijeenkomst in Utrecht, een bijeenkomst georganiseerd door een groep rond het christen-anarchistische tijdschrift Vrede. De sfeer op de bijeenkomst was een verademing. Wat hij miste bij de socialisten vond hij er, aandacht voor ethische en spirituele kwesties. De strijd tegen het kapitalisme had voor Van den Bergh een ethische lading. Begin oktober 1904 richtte Van den Berg met handelsreiziger Herbert Plokker in Rotterdam de Vrede-groep ‘Tegen leugen en geweld’ op. Onder de leden was Van den Bergs jongere broer Gerrit, in het dagelijks leven klerk bij de Israëlitische Gemeente. Voornaamste activiteit van deze groep was de propaganda voor het christen-anarchisme onder de gewone Rotterdammers.
Elevator-kwestie
In 1905 was hij betrokken bij het verzet tegen de invoering van graanelevatoren. Met deze grote zuigmachines kon en met weinig mensen een graanschip gelost worden. Dit zou honderden arbeiders hun werk afnemen. Met een korte staking in november 1905 weten de Rotterdamse havenarbeiders de komst van de machines tijdelijk te verhinderen, maar in 1907 worden de elevatoren alsnog ingevoerd, als eerste bij de firma Wilton op de Westkousdijk in Delfshaven. Een nieuwe staking kon dat niet verhinderen.
Havenstaking 1920
Sam van den Berg krijgt in 1907 een betaalde baan als secretaris van de Nationale Federatie van Transportarbeiders. Bij elke actie in Rotterdam of elders in het land kwam Sam langs om de stakers toe te spreken. Bij de grote havenstaking van 1920 – een uit de hand gelopen loonconflict dat tien weken duurt en waaraan naar schatting 10.000 arbeiders deelnemen – spreekt hij de ene keer in Amsterdam en andere keer in Rotterdam. In 1921 stapte Sam over naar de Nederlandse Vereniging van Spoor- en Tramwegpersoneel. Niet lang daarna wordt hij ziek en op 5 september 1923 overlijdt hij in Rotterdam, op negenenveertigjarige leeftijd.
Vergetelheid
Dat hij jong is overleden zal er toe bijgedragen dat Van den Berg in de vergetelheid is geraakt. “Maar wat vast ook een rol heeft gespeeld is dat hij heel lang het anarchisme trouw is gebleven”, zegt Anne Jongstra van het Stadsarchief Rotterdam.”De geschiedenis van de vakbeweging is letterlijk en figuurlijk geschreven door socialisten en communisten. De anarchisten werden vaak uit dat soort verhalen weggeschreven”.
Als Sam van den Berg eerder zou zijn overgestapt naar een socialistische of communistische partij, zoals Bertus Bouwman en Johan Brautigem, dan had hij waarschijnlijk wel een plek gekregen in de geschiedenisboeken, denkt Jongstra.
Woonplaatsen
Het gezin woont in 1916 in Amsterdam waar hij als journalist wordt ingeschreven en ging naar Rotterdam waar ze in 1917 op de Delftschestraat 15c werden ingeschreven. Na het overlijden van Sam verhuisde Mietje in 1926 naar de Bokelstraat 23a en in 1932 naar de Benthemstraat 4a.
Sam schreef onder het pseudoniem Jan Boezeroen voor het christenanarchistische blad Vrede
Broer Marinus en zus Henriëtte zaten ondergedoken in de Psychiatrisch Inrichting Maasoord te Poortugaal.
bron:
Abraham Mozes van den Berg, Stadsarchief Rotterdam, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 159.
Salomon van den Berg, Stadsarchief Rotterdam, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-029.
Salomon van den Berg, Stadsarchief Amsterdam, Overgenomen delen, archiefnummer 5416, inventarisnummer 142.
Sam van den Berg, vergeten havenvakbondsman, Radio Rijnmond (Rotterdam 2015) https://www.rijnmond.nl/nieuws/132793/sam-van-den-berg-vergeten-havenvakbondsman (geraadpleegd 22 oktober 2024).
Anne Jongstra, ‘DIEN REUS IN ZIELENADEL’, FREDERIK VAN EEDEN EN DE ROTTERDAMSE ARBEIDERSBEWEGING 1898-1906, Rotterdams Jaarboekje 2018 (Rotterdam 2018) 110 – 124.
illustratie:
foto Salomon met dank aan Peter van den Berg (email 21 oktober 2024).
Matseiwah Salomon van den Berg, begraafplaats Toepad met dank aan Peter van den Berg (email 21 oktober 2024).
gepubliceerd:
22 oktober 2024
laatst bijgewerkt:
7 augustus 2025