Sara Lessing (Amsterdam, 25 mei 1905 – Auschwitz, 5 mei 1944) was nog geen drie jaar oud toen in 1908 met haar ouders, kleermaker Mozes Lessing (Haarlem, – Rotterdam, ) en Esther Stouwer (Amsterdam, – Sobibor, ), naar Rotterdam verhuisden waar haar broer Joseph (Rotterdam, – Keulen, ) werd geboren. Sara groeide op in de Maasstad en het gezin woonde onder andere op de Oppert 59b, Moriaanstraat 13, Binnenrotte 28b, Binnenrotte 40c en de Kruiskade 37b.
Het was een muzikaal gezin waarin Sara opgroeide. Niet alleen Sara, maar ook haar broer Joseph werd musicus, en bespeelde de cello en de piano. Sara studeerde viool en kreeg les van de toen beroemde Russische violist Alexander Schmuller (Mazyr, 5 december 1880- Amsterdam, 29 maart 1933). Een van de eerste optredens van Sara die in het Nieuw Israëlietisch Weekblad werd genoemd was tijdens Chanoeka, op 22 december 1925, toen Karl Weisbard in zijn bioscoop een voorstelling gaf voor de bewoners van het Oude Liedengesticht. Ook Karel Nathan van Gelderen (Rotterdam, 25 augustus 1899 – Midden-Europa, 9 mei 1945) speelde in dat orkest en zij trouwden in 1927 in Amsterdam. Ze gingen in april 1934 wonen op de Jan Sonjéstraat 38a en in juni 1934 op de Botersloot 31a.
In juni 1926 werd Sara genoemd als eerste violiste van het W. B. Theater (Westerbioscoop). Zij trad toen op tijdens het gouden jubileum van de Gemeentelijke Reinigings- en Ontsmettingsdienst. Rond 1932 had Sara haar eigen orkest, het ‘Orchestre Sara Lessing’, waarin ook haar man speelde.
Onder de alias Ilona Palmay trad Sara voor het eerst op in 1932 in het Grand Café Restaurant aan de Groenmarkt in Den Haag, een locatie waar ze veelvuldig optrad. In juni 1934 trad ze op in De Unie in Rotterdam, in oktober 1934 in Musis Sacrum in Arnhem en in juni, juli en augustus 1937 in Heck in Rotterdam. Van 4 tot 13 maart werd in de RAI in Amsterdam de 59e Beurs van de Dameskroniek gehouden. Er kon een doorlopend concert worden bezocht, het orkest stond onder leiding van Ilona Palmay. Zo waren er optredens door het hele land. Verder was ze regelmatig op de radio te horen.
Op 14 december 1936 werden Sara en Karel ingeschreven in de hoofdstad, waar ze op de Ceintuurbaan 442 gingen wonen. In maart 1938 verhuisden ze naar de Swammerdamstraat 27-3, waar ze nog woonden in het begin van de bezetting.
Sara werd op 24 maart 1944 in Westerbork geregistreerd en gehuisvest in Barak 67, een strafbarak. Als strafgeval gingen ze op 5 april 1944 op transport naar Auschwitz. Sara werd in Auschwitz vermoord. Karel werd op 1 juli 1944 in Westerbork geregistreerd en ook hij werd gehuisvest in Barak 67. Karel werd op 3 september 1944 gedeporteerd, in het laatste transport naar Auschwitz. Karel moest toen Auschwitz ontruimd werd mee op een dodenmars, die hij niet overleefde.
Lees verder over Sara op Joods Erfgoed Den Haag.
bron:
Weisbard, “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 25-12-1925, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871895:mpeg21:p005.
Mozes Lessing, Stadsarchief Rotterdam, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-295.
Het Gouden feest van den Gemeentelijken Reiniging.- en Ontsmettingsdienst.. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 01-06-1926, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010495361:mpeg21:p014.
Sara Lessing, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 502.
Sara Lessing, Stadsarchief Rotterdam, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-145.
De Unie, De jazzwereld. 1 juni 1934. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB34:178247010:00001.
Musis Sacrum, De jazzwereld. 1 oktober 1934. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB34:178247014:00001.
Heck, De jazzwereld. 1 juni 1937. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB34:178246018:00001.
Concert, De Amsterdamsche dameskroniek. 26 februari 1938. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA17:248195026:00001.
Optreden, “Haagsche courant”. ‘s-Gravenhage, 20-05-1932. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000147025:mpeg21:p025.
Sara Lessing, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130292399 (Sara VAN GELDEREN LESSING).
Karel van Gelderen, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130292253 (Karel N VAN GELDEREN).
illustratie:
Stichting Joods Museum, Prentbriefkaart van het ‘Orchestre “Sara Lessing”‘ in Grand Café-Restaurant D.M. van Vugt in Den Haag, circa 1932. Weenenk en Snel, Collectie Joods Museum. Collectie Jaap van Velzen, CC 1.0. Aan de piano Karel Nathan van Gelderen, Sara’s echtgenoot. Sara Lessing speelde ook onder de artiestennaam Ilona Palmay.
Ilona Palmay, Radiobode. 10 mei 1935. Geraadpleegd op Delpher op 16-10-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMNIBG01:005047019:00001.
Sara Lessing, In de Rotterdamse haven, 5 april 1935. © familiearchief familie Lessing, met dank aan C. Glaudemans en familie Lessing.
gepubliceerd:
16 oktober 2025
laatst bijgewerkt:
16 oktober 2025