Voor het Joodse leven was Zwijndrecht sterk op Dordrecht gericht. Er was geen synagoge in Zwijndrecht en geen Joodse begraafplaats. Toch kende Zwijndrecht een kleine Joodse gemeenschap vanaf circa 1800. Er waren zelfs twee Joodse slagers, beiden aan de Ringdijk.
Salomon den Hartog
Op 13 juni 1893 overleed in Zwijndrecht de 81-jarige Salomon den Hartog. Salomon was een actief lid van de Joodse gemeente in Dordrecht. Salomon den Hartog werd geboren in Dordrecht op 20 januari 1812 als zoon van Simon den Hartog en Elizabeth van Zon en was gehuwd met Sara Harst (Hardinxveld, 3 juni 1811 – Zwijndrecht, 22 juli 1903). Ze hadden drie kinderen, allen geboren in Zwijndrecht; Elisabeth (Zwijndrecht, 29 augustus 1845 – Dordrecht, 1 juni 1875), Thobias (Zwijndrecht, 28 december 1849 – Zwijndrecht, 6 december 1924) en Anna (Zwijndrecht, 2 november 1854 – Hendrik Ido Ambacht, 1 februari 1915).
In een advertentie uit 1900 bedankte weduwe S. den Hartog – Harxt voor de belangstelling door haar 89e verjaardag.
Thobias den Hartog
Thobias den Hartog (Zwijndrecht, 28 december 1849 – Zwijndrecht, 6 december 1924), zoon van Salomon den Hartog en Sara Harst, overleed in 1924 en bij zijn overlijden berichtte het Nieuw Israëlietisch Weekblad: ‘Weder heeft onze gemeente een ernstig verlies te betreuren. Sjabbos j.l. overleed de heer T. den Hartog te Zwijndrecht. Vele jaren was de heer den Hartog lid van den Kerkeraad en bestuurslid der afd. Dordrecht van de Maatschappij tot Nut der Israëlieten in Nederland. Wel 40 jaren was hij commissaris van het Genootschap Ngijts Chajiem en nam een werkzaam aandeel aan de vervulling der plichten van Gemiloes Chesed. De gemeente en hare instellingen verliezen in hem een trouw lid en een oprecht jehoedie. Onder groote belangstelling had Maandag de begrafenis plaats, waarbij Rabbijn Dasberg naar aanleiding van wesjawtie basjoloum elwijs oowie de verdiensten van den overledene in het licht stelde’.
H. Meijer
In september 1877 werd er een inzamelingsactie gehouden in verband met een grote brand in – volgens het Nieuw Israëlietisch Weekblad – Wilkomir. Het gaat hier om de plaats Ukmerge, een plaats 78 kilometer van Vilnius (Litouwen) die in de negentiende eeuw bekend stond onder de naam Wilkomierz. In 1877 verwoestte een brand een groot deel van de stad en Ukmerge. De stad had sinds het einde van de zeventiende eeuw een Joodse gemeenschap; tijdens de Tweede Wereldoorlog werden er in deze plaats 10.000 Joodse inwoners vermoord door de nazi’s en Litouwse collaborateurs.
H. Meijer uit Zwijndrecht was met ƒ 5,- in 1877 een van de personen die bijdroeg aan de inzameling. Waarschijnlijk was dit slager Hijman Meijer.
Vleeshouwer Hijman Abraham Meijer
Hijman Abraham Meijer (Woubrugge, 29 november 1845 – Dordrecht, 19 maart 1932) was in 1897 een van de koosjere slagers in Zwijndrecht. Hijman was eerst gehuwd met Eva Hamburger (Nijkerk, 12 januari 1845 – Zwijndrecht, 10 juli 1892) en kreeg met haar tien kinderen, allen in Zwijndrecht geboren. Na haar overlijden huwde Hijman met Kaatje Braadbaart (Dordrecht, 22 november 1850 – Zwijndrecht, 8 oktober 1937).
Rotterdamscheweg 103 – Abraham den Hartog en Roza den Hartog – den Hartog
Slager Abraham den Hartog (Zwijndrecht, 4 maart 1879 – Auschwitz, 19 november 1942) en Rachel den Hartog (Barendrecht, 27 november 1879 – Auschwitz, 19 november 1942) vierden hier op 2 november 1928 hun 12½-jarig huwelijk. Rachel was de tweede echtgenote van Abraham, eerder was hij gehuwd met Leentje Monasch (Dordrecht, 8 maart 1884 – Zwijndrecht, 28 mei 1912). Abraham en Rachel hadden twee kinderen; Tobias (Zwijndrecht, 22 juni 1918 – Auschwitz, 31 maart 1944) en Esther (Zwijndrecht, 24 januari 1920 – Auschwitz, 19 november 1942).
In het begin van de bezetting woonde slager Abraham den Hartog en zijn vrouw Rachel den Hartog op de Ringdijk 360 in Zwijndrecht. Het gezin woonde hier al in 1931, zo blijkt uit de advertentie in verband met de Bar Mitswa (kerkelijk meerderjarig) van Tobias op 4 juli 1931.
Tobias verloofde zich op 25 maart 1939 met Jetty (Judith) Swelheim (Amsterdam, 7 februari 1917 – Auschwitz, 19 november 1943).
De oorbellen van Esther den Hartog
Erna Broos – Snijders was tien of elf jaar en woonde in de Kerkstraat in Zwijndrecht, vlakbij de Ringdijk waar de patatzaak De Ring van Riet Steenhoven was. Op een dag kwam Erna ’tante Riet, zoals ze haar noemde, tegen in de Kerkstraat. De ontmoeting was niet toevallig, begreep Erna pas achteraf. Riet drukte haar schroef oorbellen in de hand. ‘Die zijn voor jou’, zei Riet tegen Erna.
Er zat een donkere geschiedenis aan vast. Het waren de oorbellen die ooit van een Joodse vriendin van Riet waren. Dat was Esther den Hartog, dochter van de bekende Zwijndrechtse slagersfamilie die aan de Ringdijk woonde. Op 16 november 1942 liep een stille optocht van opgepakte Joden richting het station om per trein naar Westerbork te gaan. Riet Steenhoven stond in de rij mensen die langs de kant van de weg toekeken. Plotseling zag zij haar Joodse vriendin Esther in de stoet van de opgepakte inwoners, zo vertelde Riet aan Erna. Esther wiep Riet haar oorbellen toe en riep “Hier Riet, die zijn voor jou!¨. Riet vertelde dat zij toen de gedachte had deze voor Esther te bewaren totdat zij weer terug zou zijn. Het liep anders. Esther kwam niet terug. Esther en haar familie werden afgevoerd naar Auschwitz en op de dag van aankomst, 19 november 1942, direct vermoord in de gaskamer. Zowel Riet als Erna hebben de oorbellen nooit willen dragen, de geschiedenis ervan was te beladen. Zij werden wel bewaard. Onlangs ontwaarde Erna een groepje wandelaars door haar straat. Zij bleken de Stolpersteine wandelroute te volgen, georganiseerd door de Zwijndrechtse Oudheidkamer De Vergulde Swaen. Op dat moment wist Erna een bestemming voor de oorbellen van Esther. Op 17 april 2025 overhandigde zij de oorbellen van de Zwijndrechtse Esther aan conservator Maurice de Jong van de Oudheidskamer De Vergulde Swaen. Wel verbond zij er de voorwaarde aan dat de oorbellen altijd zichtbaar in een vitrine voor het publiek zichtbaar moeten zijn.
Nota bene
De familie Den Hartog woonde op de Ringdijk 360. De huizen op de Ringdijk werden later in verband met de dijkverbreding afgebroken. In de huidige situatie bevond de woning en slagerij zich ten hoogte van Lauwers 8.
Veerplein 19 – H. I. Meijer en L. Rozeboom
H. I. Meijer en L. Rozeboom trouwden op 27 december 1933 en gingen op dit adres wonen. Dit was Charlotte Rozeboom (Groningen, 6 juli 1904 – Auschwitz, 6 oktober 1944) die gehuwd was met Herman Izaak Meijer (22 februari 1908 – 2 april 1995). Herman vestigde zich als de eerste apotheker in Zwijndrecht op Veerplein 15. Na het huwelijk woonde hij met zijn vrouw boven de zaak en kregen hun zoon Leo (Zwijndrecht, 25 juli 1935 – Auschwitz, 6 oktober 1944).
In november 1942 werd het gezin gearresteerd in hun huis. In Westerbork kreeg Herman een aanstelling als apotheker en het gezin verbleef bijna twee jaar in dit kamp. Op 4 september 1944 werd het gezin gedeporteerd, eerst naar Theresienstadt, later naar naar Auschwitz waar moeder en zoon bij aankomst werden vermoord. Herman werd tewerkgesteld en overleefde als enige Joodse Zwijndrechtenaar de oorlog.
bron:
Wilkomir, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 14-09-1877, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 30-04-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871924:mpeg21:p003.
Salomon den Hartog, “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 23-06-1893, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 30-04-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858615:mpeg21:p006.
Herman Meijer, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 19-02-1897, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 30-04-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858521:mpeg21:p006.
S. den Hartog – Harxt, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 01-06-1900, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 30-04-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874257:mpeg21:p006.
Thobias den Hartog,”Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 12-12-1924, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 30-04-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872518:mpeg21:p003.
Hijman A. Meijer, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 04-12-1925, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 30-04-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871892:mpeg21:p007.
Den Hartog – Den Hartog, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 26-10-1928, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 30-04-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858057:mpeg21:p006.
Tobias den Hartog, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 26-06-1931, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 30-04-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874706:mpeg21:p006.
Veerplein 15, Stolpersteineapp, https://maps.stolpersteine.app/BE/Zwijndrecht/Veerplein%2015?lat=51.817980800000015&lng=4.656410199999982&zoom=19 (geraadpleegd 30 april 2025).
Meijer – Rozeboom, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 29-12-1933, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 30-04-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874878:mpeg21:p006.
Jetty Swelheim, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 24-03-1939, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 30-04-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874668:mpeg21:p006.
Studio De Witt, De oorbellen van Esther, https://soundcloud.com/rtvdordrecht/de-oorbellen-van-esther (geraadpleegd 1 mei 2025), met dank aan B. Corino.
illustratie:
Herman Meijer, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 19-02-1897, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 30-04-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858521:mpeg21:p006.
S. den Hartog – Harxt, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 01-06-1900, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 30-04-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874257:mpeg21:p006.
Regionaal Archief Dordrecht, beeldbank, De Ringdijk in Zwijndrecht, ca. 1895. 552_407329.
Meijer – Rozeboom, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 29-12-1933, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 30-04-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874878:mpeg21:p006.
gepubliceerd:
30 april 2025
laatst bijgewerkt:
1 mei 2025