Handelsagent / handelsreiziger Hartog Eliazar (Rotterdam, – Auschwitz, ) huwde op 16 juni 1915 met Anna van Kam (Den Haag, – Auschwitz, ). Hartog en Anna hadden drie kinderen, Elizabeth Sientje (Rotterdam, – Auschwitz, ), Felix David (Rotterdam, 27 september 1917 – Florida, 16 oktober 2004) en Francina Engelina (Rotterdam, – Sobibor, ).
Het gezin woonde op adressen als de Hoogstraat 10b, Botersloot 69b, Bergweg 45b, Nieuwe Zaagmolenstraat 18b en de Jan van Avennesstraat 49. Hartog importeerde meubels. Ten tijde van de oorlog woonde het gezin in Voorburg op de Opwijckstraat 17, waar in 2021 Stolpersteinen worden geplaatst.
Anna werd in Den Haag geboren maar haar ouders kwamen daar niet vandaan. Haar vader Felix (Sas van Gent, – Rotterdam, ) werd geboren in Zeeland en haar moeder, Sientje Mozes (Arnhem, – Rotterdam,
Hartog was de zoon van koopman en boekhouder David Eliazar (Rotterdam, 5 maart 1862) en Elizabeth de Leeuwe (Rotterdam, 17 december 1861). Hartog was de oudste zoon en had twee broers, Leonard en Louis. Het gezin woonde in straten als de Lombardstraat, de Warmoezierstraat en een aantal latere adressen laten zien dat de ouders bij Hartog en Anna inwoonden.
Het beeld dat ontstaat bij het gezin van Anna en Hartog is dat het een hecht gezin was en dat de financiën over het algemeen goed op orde waren. Toch ging Hartog in februari 1925 failliet, in de tijd dat hij handelsreiziger was – vertegenwoordiger dus. Dit moet ook zijn impact gehad moet hebben op de toen nog jonge kinderen. Hartog kwam er weer uit en zette zijn bedrijf op in meubels.
Hartog was zeer muzikaal en verzorgde het pianospel bij de receptie voor het 40-jarig bestaan van de Rotterdamsche Toneelvereeniging “Kunst na den arbeid”. Dit feest werd gehouden in januari 1923 in een ‘feestelijk versierde bovenzaal’ van restaurant Loos aan het Hofplein.
Rond die tijd waren alle drie de kinderen al geboren en zij waren nog zeer jong. In 1923 woonde het gezin op de Bergweg 123b en een jaar later verhuisden ze op 14 oktober naar de Nieuwe Zaagmolenstraat 18b, de huidige Zaagmolendrift. Dat was de periode dat het financieel moeilijk ging en op 25 februari 1925 verhuisden ze naar de Jan van Avennesstraat 49a.
Daar bleven ze wonen tot 9 april 1929 en verhuisden toen naar het ernaast gelegen huis, op 49b. Deze straat ligt nabij de Graaf Florisstraat in een toen wat chiquere buurt van de stad. De buurt was rond 1916 gebouwd.
Rond 1933 begon Europa te veranderen. Hitler had bij democratische verkiezingen een grote zege behaald in Duitsland, vormde een coalitie-regering en schakelde vervolgens de democratie uit en trok alle macht naar zich toe. Zijn ideeën, opgeschreven in 1924 in het boek Mein Kampf dat hij ervoor al geschreven had tijdens een gevangenisstraf die hij kreeg na een eerdere poging tot een staatsgreep in 1923, waren helder. Het duurde na 1933 niet lang voor de eerste alarmerende berichten uit Duitsland kwamen over de behandeling van Joden en de eerste vluchtelingengolf kwam op gang. Wie de plannen van nazi-Duitsland doorzag, probeerde weg te komen. Deze berichten hadden ook hun invloed op Rotterdam. Naast de Joden uit Duitsland die naar het veilig geachte Nederland kwamen, en ook naar Rotterdam, probeerde Joden ook weg te komen via de Maasstad. De onrust in de stad steeg.
In 1937 moest Felix in dienst. Na het vervullen van zijn dienstplicht keerde Felix terug naar Rotterdam waar hij in het bedrijf van zijn vader ging werken. Hij leerde in 1939 de gymnastiek lerares Betje de Leef (Hilversum, – Auschwitz, ) kennen en werd verliefd op haar. Ze verloofden zich maar van een huwelijk kwam het niet, de oorlog zorgde hiervoor.
In 1939 moest Felix opnieuw opkomen tijdens de mobilisatie en bij de inval van de nazi’s op 10 mei 1940 vocht Felix voor de vrijheid van Nederland. Na het bombardement op Rotterdam op 14 mei 1940 gaf Nederland zich over en Felix keerde huiswaarts.
Felix sloot zich aan bij het verzet, werd gearresteerd en kwam weer vrij. Hij kreeg een vervalst persoonsbewijs, werkte in Duitsland en kwam in Auschwitz terecht. Hij overleefde de oorlog met enorm veel mazzel. Zijn verhaal staat hier.
Tijdens de jaarwisseling van 1941 – 1942 vierde het gezin met vrienden en familie de komst van het nieuwe jaar. Ook daar is nog een foto van. Deze staat onder aan het artikel.
Na de oorlog keerde Felix terug naar Rotterdam. Hij had in Auschwitz gezeten maar hoopte toch dat iemand van zijn familie de Shoah overleefd zou hebben. Dat was niet zo. Vader Hartog, moeder Anna en zijn zussen Francina en Elizabeth bleken vermoord te zijn in de kampen. Ook toen hij naar Hilversum ging om zijn verloofde Betje te zoeken, bleek zij vermoord te zijn. Alleen een broer van Betje, die gehuwd was met een niet-Joodse vrouw, had van dat gezin de oorlog overleefd.
Hoe het verder ging met Felix staat in zijn verhaal.
bron:
Advertentie faillissement. “Nieuwe Rotterdamsche Courant”. Rotterdam, 20-02-1925, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010027672:mpeg21:p008
Stadsarchief Rotterdam, Felix van Kam, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-229, pagina 248648
Stadsarchief Rotterdam, Hartog Eliazar, 999-01 Burgerlijke Stand Rotterdam, geboorteakten, aktenummer 1889.6233
Stadsarchief Rotterdam, Hartog Eliazar, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-123, pagina 129406
Stadsarchief Rotterdam, David Eliazar, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-123, pagina 129396
Kunst na den Arbeid via http://resources.huygens.knaw.nl/erkendeverenigingen/gids/vereniging/2846987272 (geraadpleegd 9 juni 2021)
Stadsnieuws. Kunst na den Arbeid “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 08-01-1923, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 09-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010494616:mpeg21:p009
Advertentie Loos. “De Maasbode”. Rotterdam, 10-02-1923. Geraadpleegd op Delpher op 09-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000188705:mpeg21:p004
illustraties:
Stadsnieuws. Kunst na den Arbeid “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 08-01-1923, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 09-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010494616:mpeg21:p009
Kunst na den Arbeid, © familiecollectie Eliazar, met vriendelijke toestemming van Christine Eliazar
Hartog Eliazar en Anna van Kam, 1915. © familiearchief familie Eliazar met toestemming van Christine Eliazar
Francina en Elizabeth Eliazar, 1938 © collectie familie Eliazar, met vriendelijke toestemming van Christine Eliazar
Nieuwjaar 1941-1942. © familiearchief Eliazar. Met vriendelijke toestemming van Christine Eliazar.
Ooggetuigen verzocht.”Rotterdamsch nieuwsblad”.Rotterdam,11-09-1930, p. 1.Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2021,http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011002209:mpeg21:p013
gepubliceerd:
9 juni 2021
laatst bijgewerkt:
9 juni 2021