Het vlaggenschip van Tuschinski in Rotterdam was het prachtige Grand Theatre aan de Pompenburgsingel. Maar voor Tuschinski de uitbater was werd het theater op 8 december 1922 geopend als Grand Theatre Pompenburgsingel en had 1800 zitplaatsen.
In 1923, na het wisselen van eigenaar en een verbouwing, was dit aantal 1570. Bij het bombardement van 14 mei 1940 ging dit theater verloren.
De inrichting en de stijl leken sterk op het huidige Tuschinski Theater aan de Reguliersbreestraat in Amsterdam. De architect was Jac. van Gelderen.
Weisbard en Van der Laan
De eerste keer dat er wordt gesproken over de opening van het theater was in De Maasbode van 29 november 1922. Er werd in dit bericht al aandacht gegeven aan het feit dat de directie dezelfde was als van het W. B. Theater én dat deze bioscoop gebouwd werd tijdens de economische malaise van die tijd. Hoewel we Grand Theatre Pompenburg koppelen aan Tuschinski had hij er niets mee te maken. Nog niet.
Uit de periode van Awigdor Kiwe Weisbard (Rozdol, – Auschwitz, ) komen ook de weinige advertenties die op het Joodse deel van de samenleving waren gericht. Zo vierde Alfred Weisbard (Rotterdam, – Auschwitz, ) op 12 mei 1923 er zijn Bar Mitswa. Alfred was de jongste zoon van Awigdor en Hennie Malke Finkel (Tarnopel, – Sobibor, ).
Imposant
Grand Theatre Pompenburg wordt wel gezien als de evenknie van het in 1921 geopende Theater Tuschinski op de Reguliersbreestraat. Er was een duidelijk verschil. Tuschinski in Amsterdam toonde weelde, Pompenburg toonde eenvoud en rust. Ook in het verslag van de opening werd gesproken over het sober houden van het interieur.
De afmeting van dit theater was gigantisch. Ruim 1500 stoelen; de grote zaal van Tuschinski heeft er 736. Tuschinski en Pompenburg waren de grootste theaters in Nederland, Pompenburg was van de twee de allergrootste. Het verslag over de opening verhaalde over de grootte van het theater én dat de bijgebouwen tot aan de oever van de Rotte doorliep.
De eerste steen voor het theater werd gelegd op 18 november 1921. De bouw kostte volgens de Nieuwe Rotterdamsche Courant een kleine miljoen gulden. Het verslag meldde vervolgens dat het theater was gebouwd voor bioscoopvoorstellingen en dat het toneel (thans) ongeschikt is voor opera of toneel. Om dat te wijzigen was mogelijk en dan zouden er ook concerten en zanguitvoeringen kunnen worden gegeven.
Het theater bezat na binnenkomst een grote hal, de frontzijde was afgesloten door krachtige brokken glas-in-lood. De decoraties in het gebouw waren van de hand van Dirk Homberg (Rotterdam, 1885). De grote zaal was 25 meter breed, 35 meter lang en 20 meter hoog. Tegen de zoldering was een grote beschilderde kap van melkglas aangebracht. Er waren twee foyers in het gebouw, boven elkaar gelegen.
Tijdens de openingsplechtigheid sprak Dr. K. A. Bos. Mevrouw Lucardie opende het gebouw en verwijderde de laatste beletselen voor de toegang tot het theater. De architect, Jac. van Gelderen was aanwezig evenals de aannemers, H. en P. Voormolen. Een van de directeuren was de heer Weisbard, de andere was Van der Laan.
Tijdens de openingsavond werd als film ‘De vijftiende prelude van Chopin’ gedraaid, een muzikaal drama in vijf akten met André Nox in de hoofdrol. Het geheel duurde drie uur, de kaartjes kostten tussen de ƒ 0,40 en ƒ 1,75. Voor deze voorstelling werden ’s middags al genodigden tijdens een afternoon-tea in de gelegenheid gesteld om het theater te bezichtigen. Dat het theater niet alleen voor films werd gebruikt bleek op 17 december 1922, toen er een internationale demonstratie voor de vrede werd gehouden, met sprekers uit Engeland, Oostenrijk en België.
1 januari 1923
Op 1 januari 1923 werd, volgens verschillende krantenberichten, het theater – in afwachting van betere tijden – voorlopig gesloten. De miljoenenzaak was alleen als bioscoop te exploiteren omdat men verzuimd had er een behoorlijk toneel aan te brengen. Deze berichten klopten echter niet, en 31 december 1922 verscheen er een bericht in De Telegraaf waarin dit ontkracht werd. Op 13 januari 1923 werd er een concert gehouden met Mme. Virginie Corfesco en Mr. Nico Corfesco, solisten van de opera van Caïro. Dit was een duidelijke poging om te bewijzen dat het theater voor meer te gebruiken was dan alleen voor film. Maar in De Maasbode van 14 januari 1923 werd een bespreking gehouden van de voorstelling waarin gewag werd gemaakt van de akoestiek die onvoldoende was, en tegelijkertijd dat dit ook moeilijk te beoordelen was aangezien de zaal niet gevuld was met 2000 personen, maar met hoogstens 100. De beroemde Corfesco’s zouden onder het mom van uitverkochte zalen naar Rotterdam zijn gelokt en vervolgens werden ook de zangkwaliteiten van de Corfesco’s neergesabeld.
Wellicht waren de berichten over de sluiting en het neersabelen van het concert niet anders dan kinnesinne, het theater ging door. Gedurende de maanden die volgde was een steeds wisselend programma te zien. In september 1923 kwam er een andere mededeling in de kranten. Het theater werd tijdelijk gesloten wegens de verkoop.
Tuschinski
In oktober 1923 verscheen een artikel over sloop in het theater. Tuschinki had het theater aangekocht en het ging op de schop, negen maanden na de opening. De verbouw moest twee maanden gaan duren; het toneel werd vergroot en de orkestruimte werd meer de zaal ingebracht. Verder werden de verlichting en de decoratie herzien. Op 22 december 1923 volgde de opening van het Grand Theatre. De zaaldecoratie was nu luxueuzer dan voorheen, de stoffering was in orde, de hal en het trappenhuis waren vernieuwd. Het glas-in-lood, waarin blauw domineerde, was vervangen met warmere kleuren, de gangen waren bedenkt met kostbare tapijten. Het Grand Theatre had een metamorfose ondergaan en leek nu op het Amsterdamse Tuschinski. Vanuit de Amsterdamse vestiging werd overigens het grote orgel overgeplaatst naar dit theater. Verder werden door de veranderde indeling zo’n 400 zitplaatsen verwijderd.
| Tuschinki (1923 – 1935), Ehrlich (1927 – 1935) en Gerschtanowitz (1927 – 1935) zaten in de directie van dit theater. Toneelspeler Salomon den Hartogh (Rotterdam, 23 april 1876) was er bedrijfsleider (1923 – 1924), Joop Walvis was er musicus en Jacques L. Benavente was de kapelmeester. |
Na de heropening werd er een andere programmering doorgevoerd, zoals in april 1924 schermwedstrijden, in mei 1924 een liefdadigheidsfeest, grote vergaderingen, concerten en op 24 mei 1925 zelfs de vakbondsman Jan van Zutphen.
Op 10 mei 1940 verscheen de laatste advertentie voor een film die in het theater vertoond werd. ‘De Zwitserse Robinson’ met Thomas Mitchell, Edna Best en Freddie Bartholomew. Nog geen week later vernietigde het bombardement het theater volledig.
De omgeving
In 1923 werd aangekondigd dat naast het theater een rij winkelhuizen zou worden gebouwd door de Gebroeders Voormolen en ontworpen door architect Jac. van Gelderen.
bron:
Stadsarchief Rotterdam, gezinskaart Salomon den Hartogh.
opening, “De Maasbode”. Rotterdam, 29-11-1922. Geraadpleegd op Delpher op 24-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000189862:mpeg21:p012.
opening, Advertentie. “Nieuwe Rotterdamsche Courant”. Rotterdam, 04-12-1922, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 24-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010026333:mpeg21:p008.
GRAND THéaTRE POMPENBURG.. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 07-12-1922, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 24-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010494526:mpeg21:p015.
Opening, Advertentie. “Voorwaarts : sociaal-democratisch dagblad”. Rotterdam, 07-12-1922, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 24-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010210704:mpeg21:p004.
Opening, “De Maasbode”. Rotterdam, 08-12-1922. Geraadpleegd op Delpher op 24-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000190807:mpeg21:p002.
Grand Théâtre Pompenburg.. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 08-12-1922, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 24-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010494527:mpeg21:p010.
Het Pompenburg-theater.. “Nieuwe Rotterdamsche Courant”. Rotterdam, 08-12-1922, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010026340:mpeg21:p002.
Van der Laan, Advertentie. “Nieuwe Rotterdamsche Courant”. Rotterdam, 14-12-1922, p. 14. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010026351:mpeg21:p014.
GRAND THéaTRE POMPENBURG.. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 07-12-1922, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 24-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010494526:mpeg21:p015.
HET NIEUWE THEATER TE ROTTERDAM.. “De courant”. Amsterdam; Amsterdam, 29-12-1922, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:003538153:mpeg21:p00001.
Advertentie. “De Telegraaf”. Amsterdam, 31-12-1922, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010563609:mpeg21:p008.
Corfesco, Advertentie. “De Maasbode”. Rotterdam, 11-01-1923. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000190394:mpeg21:p004.
recensie Corfesco, LETTEREN EN KUNST. BOSCH’ KRUISDRAGING. “De Maasbode”. Rotterdam, 14-01-1923. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000190509:mpeg21:p007.
bouw omgeving, Stadsnieuws.. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 27-06-1923, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010494607:mpeg21:p005.
Verkoop, Advertentie. “Voorwaarts : sociaal-democratisch dagblad”. Rotterdam, 29-09-1923, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010210798:mpeg21:p008.
verbouw, GRAND THEATRE POMPENBURG.. “Voorwaarts : sociaal-democratisch dagblad”. Rotterdam, 03-10-1923, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010210801:mpeg21:p005.
Benavente, STADSNIEUWS. Ontheffing van tapverbod gevraagd op de Kerstdagen.. “Haagsche courant”. ‘s-Gravenhage, 13-12-1923. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000142778:mpeg21:p009.
ROTTERDAM. GRAND THEATRE.. “De Maasbode”. Rotterdam, 22-12-1923. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000192355:mpeg21:p002.
Schermwedstrijden, Schermen. Competitie Kon. Ned. A Schermbond.. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 28-04-1924, p. 14. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010494780:mpeg21:p014.
liefdadigheidsfeest, Vergaderingen, Vermakelijkheden enz.. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 14-05-1924, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010494794:mpeg21:p014.
Robinson, Advertentie. “Nieuwsblad voor de Hoeksche Waard en IJselmonde”. Oud-Beijerland, 10-05-1940. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMMHW01:001037052:mpeg21:p00004.
Awigdor Kiwe Weisbard, Stadsarchief Rotterdam, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-527.
illustratie:
Pompenburgsingel bij het Grand Theatre. Rechts de Gedempte Karnemelkshaven. 1924 – 1928. Collectie Stadsarchief Rotterdam beeldbank 4088_PBK-10790.
opening, Advertentie. “Nieuwe Rotterdamsche Courant”. Rotterdam, 04-12-1922, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 24-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010026333:mpeg21:p008.
Advertentie. “De Telegraaf”. Amsterdam, 31-12-1922, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010563609:mpeg21:p008.
Verkoop, Advertentie. “Voorwaarts : sociaal-democratisch dagblad”. Rotterdam, 29-09-1923, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 25-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010210798:mpeg21:p008.
gepubliceerd:
29 februari 2016
laatst bijgewerkt:
13 maart 2025