door Paula v d Kuijl
Oscar Cahen was de zoon van marktkoopman Michael Cahen en Amelie Kaufman. Hij werd geboren in Leiden en volgde het gymnasium en vervolgens de studie geneeskunde. Vervolgens vestigde hij zich in Dordrecht om hier als huisarts te gaan werken¹. Hij woonde op de Singel 196 en had hier waarschijnlijk ook zijn praktijk zitten.
Naast zijn werk als huisarts was van 1931 tot 1935 lid van de gemeenteraad voor de vrijzinnig-Democratische bond². Hij had een grote vriendenkring en had veel Joodse en niet-Joodse patiënten wat hem een bekende man maakte in Dordrecht³.
Een goed beeld van Oscar Cahen kan geschetst worden met behulp van de herinneringen van anderen. In 1945 schreef zijn collega J.F. Hagen een kort verhaal met herinneringen over Os Cahen en reikte dit uit aan alle collega’s en patiënten die Os Cahen ooit had. Hierin werd beschreven hoe leergierig Os was geweest en hoe groot de enorme levenswijsheid was die hij had. Hierdoor was hij in staat zijn patiënten te voorzien van méér dan slechts medische kennis. Bovendien was hij menslievend en enorm opofferingsgezind. Dit zou hem zo’n goede huisarts gemaakt hebben. Hij had door deze eigenschappen ook invloed op zijn kennissen en patiënten2. Zo kan Dordtse verzetsstrijdster Diet Kloos zich nog herinneren hoe hij haar overtuigde om op te treden bij concerten voor Joodse Dordtenaren4.
Hoewel Os altijd een man met humor geweest moet zijn, werden later ook zijn zorgen wel opgemerkt. Na 1933 zouden de anti-Joodse maatregelen die in Duitsland werden genomen hem een grote zorg zijn. Zijn humor bleef hij voor de buitenwereld behouden maar zijn naasten zouden de gekwetstheid en gevoeligheid gezien hebben. De Duitse invasie en de capitulatie van Nederland kwamen bij Os hard aan. Zo vertrouwde hij zijn collega J.F. Hagen bij de inval van Duitsland toe dat ‘het nu voor hem was afgedaan’. Hoewel men probeerde hem te troosten, voorzag Os de situatie en wist dat er een zware periode aan zou komen. Hij kon als geen ander voorzien dat de maatregelen die er in het begin nog onschuldig uitzagen, zouden uitgroeien tot een ramp voor de joodse bevolking van Nederland³.
Vanaf 1 mei 1941 werd het hem verboden niet-joodse patiënten te behandelen. Dit verbod bracht hem veel verdriet. Als machteloos protest schreef hij een protest in de vorm van een rouwbrief aan al zijn bekenden en patiënten met de titel ‘In Neerland rouwt Israël’. Hierin sprak hij zijn dank uit aan al zijn patiënten en collega’s voor hun vertrouwen en vriendschap³. Hij sloot af met de zin ‘nu kunnen wij afdrogen, ons rood bekreten oogen, ons Lijden is ontzet’.5 Deze uitspraak gaat terug naar zijn tijd als inwoner van Leiden en als student van de Universiteit van Leiden. Leiden werd belegen tijdens de tachtigjarige oorlog en enige tijd later vond het ontzet plaats op 3 oktober 1574. Om dank te uiten voor het verzet tegen het beleg van Leiden werd in 1575 de universiteit gesticht. Op een gedenkteken staat het onderschrift ‘Nu mogen wij afdrogen, ons lang bekreeten ogen, want Leiden is ontzet’.
Oscar Cahen heeft hier in zijn persoonlijke brief op gezinspeeld door het laatste deel te veranderen in ‘ ons Lijden is ontzet’. Hij stond bekend om zijn gebruik van anekdotes en dit is hier toch wel een goed voorbeeld van³.
Voor het versturen van zo’n brief aan een redelijk groot publiek moest men ook wel moedig zijn. Een negatieve houding ten opzichte van de bezetter kon hard bestraft worden. Dit weerhield Os Cahen er echter niet van deze brief te schrijven en te verspreiden.
Hoewel Os goed had ingezien dat de bezetting niet veel goeds zou brengen voor de joodse bevolking, ging hij niet in onderduik. Na zijn afscheid als huisarts kreeg hij, totdat hij zijn huis uit werd gezet, nog regelmatig bezoek van vrienden. Toen hij werd gedeporteerd en in Westerbork terecht kwam ontving hij nog meerdere pakketjes van vrienden en stuurde hier ook dankbrieven voor terug. Os werd uiteindelijk als transport-arts gedeporteerd³. Hij werd op 68-jarige leeftijd vermoord in Sobibor¹.
Bronnen:
1. www.Joodsmonument.nl/ person/462377
2. Joodsmonumentdordrecht.wordpress.com
3. J.F. Hagen. (1945) Herinneringen aan Os Cahen verkregen in erfgoedcentrum Diep
4. www.erfgoedcentrumdiep.nl, tentoonstelling over Dordtse verzetstrijdster.
5. Rouwbrief Os Cahen. In neerland rouwt Israël verkregen in erfgoedcentrum Diep
6. Fruin. R. (1874). Het Beleg en ontzet der stad Leiden in 1574.
gepubliceerd:
28 februari 2016
laatst bijgewerkt:
13 december 2021