–Seiva Zeilicovici
(Bivolari, 24 november 1892 – Sobibor, 28 mei 1943) – 50 jaar.
Migratie in de periode 1881-1933
Het is algemeen bekend waarom Roemeense Joden (evenals Russische en Poolse) in de tweede helft van de negentiende eeuw massaal vertrokken. Pogroms, anti-Joodse wetten, sociale en culturele discriminatie, armoede en gebrek aan toekomstperspectief. Er waren veel goede redenen om het geluk elders te gaan zoeken. Veel gingen via Rotterdam naar de Verenigde Staten. De volgende tekst van Paul Visser in Vijf Eeuwen Migratie schetst het tijdsbeeld.
‘Bij het onzekere licht van een paar petroleumlampen zagen wij de massa’s vluchtelingen op hun bagage, die meestal uit lompen bestond, liggen en zitten… De meeste van deze mensen waren in vodden gekleed. Honger en lange jaren van uiterste armoede hadden hun gezichten grijsgrauw gekleurd. Om hun bewegen lag een floers van hopeloze onmacht; een doffe, bijna onmenselijke berusting.’
Dit zou een tafereel in een hedendaags vluchtelingenkamp kunnen zijn, maar dat is het niet. In zijn memoires beschrijft de Rotterdammer P. van Paassen een groep Oost-Europese Joodse vluchtelingen die aan het eind van de negentiende eeuw op weg is naar een betere toekomst aan de overkant van de oceaan. De groep op de kade van Rotterdam maakte deel uit van de enorme stroom Joodse emigranten uit Oost-Europa in de jaren 1881-1914.
Sommige Joden bleven in Rotterdam hangen en waren behoorlijk succesvol, zoals bijvoorbeeld Abraham Tuschinski, die hier een bioscoopimperium stichtte of de Roemeense Joodse immigrant Marcu Cohn, die de gewone Nederlander wijn heeft leren drinken. Voor de minder succesvollen werd er door welgestelde Rotterdamse Joden al in 1883, “Montefiore” opgericht, een vereniging tot ondersteuning van behoeftige passanten, zowel geestelijk als materieel.
Roemeense roots
Seiva wordt in Bivolari geboren, een Roemeense gemeente in het district Iași. De gemeente telt op dit moment 4485 inwoners. De gelijknamige stad Iași is de op twee na grootste stad van Roemenië, en ligt in het noordoosten van dat land, in de regio Moldavië. De stad is de hoofdstad van het district Iași, en de voormalige hoofdstad van het vorstendom Moldavië. Deze stad is het economische, academische en culturele centrum van Moldavië.
De vader van Seiva heet Isser en haar moeder Freida. Er valt niet veel meer te ontdekken op haar kaart bij het gemeentearchief van Rotterdam.
Van Rotterdam naar New York
Ook de 21-jarige Seiva reist via Rotterdam naar New York. Ze reist alleen. Haar naam wordt steeds anders gespeld. Dat maakt het zoeken naar bronnen wat lastiger. Zo zijn er twee gezinskaarten met verschillende namen; Seiva Zeilicovici en Rachel Selikowitz. Op haar reisticket van 1913 wordt ze ‘Rochel’ genoemd, de Jiddisje vorm van Rachel. Als vorige verblijfplaats wordt Jassy vermeld. Het is dinsdag 11 maart 1913 als Seiva haar eerste reis maakt en met het schip de SS Rotterdam vanuit de haven van Rotterdam vertrekt. Het schip werd in 1897 voor de Holland Amerika Lijn (HAL) gebouwd.
Rachel keert terug naar Rotterdam, waar ze op 17 juli 1922 weer werd ingeschreven. Volgens de gezinskaart is ze met de SS Nieuw Amsterdam uit New York teruggekeerd.
De emigratie naar de Verenigde Staten verliep niet altijd succesvol. Een aantal Joodse vluchtelingen kwam berooid terug in Rotterdam omdat hun opname in het nieuwe vaderland volledig mislukte. Op Rachels gezinskaart staat voor haar beroep koopvrouw in manufacturen aangetekend. Misschien stond ze op de markt stond of prees langs de huizen haar waar aan. Ergens staat ook de aantekening; proviandvaarder. Dat betekent dat ze een vergunning had om ook haar waren aan de bemanning van schepen aan te bieden. In haar situatie zal dit vanaf de wal gebeurd zijn.
In de tijd tussen 1922 en 1939 woont ze in de Rechthuislaan 2b; vanaf 1926 aan de Maashaven, daar woont ze op drie verschillende adressen. Vanaf die tijd woont ze samen met Karel Wiering (20 augustus 1892), een geboren Amsterdammer. Hij werkt in de haven en was van beroep roeier. In die tijd assisteerde een roeier de zeeschepen in de havens bij het aanleggen en vertrekken. De roeier pakt de trossen aan en zet ze op bolders aan de wal of op een dukdalf. Bij vertrek gooit hij ze los. De roeiers roeiden vroeger naar de schepen, tegenwoordig wordt gewerkt met kleine snelle motorbootjes. Karel moet flink gespierd zijn geweest. Ze zijn even oud. Als geloof noteert hij Doopsgezinde Gemeente.
Dan gaan Rachel en Karel in 1935 op de Brede Hilledijk 219b wonen. Beiden verhuizen op 1 februari 1937 naar nummer 255a. Op 17 mei 1939 wordt haar gezinskaart op naam van Rachel Selikowitz omgezet naar een nieuwe gezinskaart op naam van Seiva Zeilicovici. Volgens een aantekening op haar oude gezinskaart zijn haar gegevens nu gebaseerd op haar geboorteakte, die blijkbaar voor die tijd niet bij de afdeling Burgerzaken bekend was. Haar vorige inschrijving was gebaseerd op andere documenten, dezelfde waarmee ze zich had geïdentificeerd bij haar emigratie naar de Verenigde Staten. Ongetwijfeld zullen de anti-Joodse maatregelen haar niet ontgaan zijn. Joden zijn onder andere niet meer welkom op de markten.
Oproep in alle Nederlandse kranten
Op 13 april 1943 worden in alle Nederlandse kranten advertenties geplaatst met de mededeling dat Joden in Noord, Zuid-Holland en Utrecht verboden zijn.
De bezetter maakt in de avondbladen bekend dat alle nog resterende ‘Volljuden’ in Zuid-Holland, Utrecht en Noord-Holland, met uitzondering van Amsterdam, zich uiterlijk 22 april in het doorgangskamp in Vught dienden te melden. ‘Voor het verlaten van hun woonplaats moeten de Joden zich melden bij het hoofd van de plaatselijke politie, waar zij woonachtig zijn, opdat hun woningen behoorlijk kunnen worden afgesloten en aan hen een reisvergunning naar het kamp te Vught kan worden verstrekt’.
| Klaartje Walvisch werd geboren op 6 februari 1911. Ze houdt een dagboek bij van haar tocht via de Hollandse Schouwburg, Vught en Sobibor.
Ze schrijft over het kamp Vught: In Vught verbleef ze de langste tijd. Vught kenmerkte zich door een sadistisch regime, wat al begint bij aankomst als men de tien-minuten durende weg tussen het station en het kamp niet laat lopen, maar de mensen met hun zware bagage laat omlopen over een weg van vijf kwartier. Zo gaan de treiterijen door. Zware stenen in het bos van de ene naar de andere plaats brengen (en weer terug), de ontluizing, het ontzeggen van eten, mishandelingen, het verplaatsen van de slaapplaatsen, het beschimpen van de gevangenen door de bewakers én het scheiden van de mannen en de vrouwen. |
Seiva geeft gehoor aan deze oproep van de Duitsers. Ze moet zich uiterlijk 23 april 1943 melden in Kamp Vught. De treinreis naar Kamp Vught moet onzeker voor haar geweest zijn. Vooraf zal ze zich gemeld hebben bij de plaatselijke politie. Ze wordt een maand later, op 23 mei 1943, vanuit kamp Vught naar Westerbork getransporteerd en bijna direct op transport gezet naar Sobibor waar ze op 28 mei 1943 op 50-jarige leeftijd wordt vermoord, op zo’n 700 km van haar geboorteplaats Bivolari. Haar levensgezel Karel Wiering blijft na een relatie van zeventien jaar alleen achter. Hij overleeft de oorlog maar overlijdt kort na de bevrijding, op 53-jarige leeftijd op 4 september 1945.
Vught, Konzentrationslager Herzogenbusch
Als enige concentratiekamp in Nederland viel Kamp Vught rechtstreeks onder het SS-Wirtschaftsverwaltungshauptamt in Berlijn. Het begon te functioneren in januari 1943, nadat gevangenen uit kamp Amersfoort het kamp in gereedheid hadden gebracht. In Vught was een apart gedeelte als ‘Judendurchgangslager’ ingericht. Daarnaast bevonden zich onder de circa 30.000 gevangenen onder meer verzetsmensen, onttrekkers aan de arbeidsinzet en Jehovah’s Getuigen.
Bronnen:
https://vijfeeuwenmigratie.nl/verhalen/oostjoodse-vluchtelingen-en-migranten-1881-1933-vrijwel-vergeten-groep
https://www.joodsamsterdam.nl/klaartje-de-zwarte-walvisch/
https://www.tracesofwar.nl/sights/58/Kamp-Vught-Konzentrationslager-Herzogenbusch.htm
https://heritage.statueofliberty.org/passenger-details/czoxMjoiMTAwNTczMTUwMDY3Ijs=/czo5OiJwYXNzZW5nZXIiOw==
https://nl.wikipedia.org/wiki/Bivolari
https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/archief/2.19.255.01/invnr/177082A/file
Beelden:
Stadsarchief Rotterdam, beeld en geluid. II-0000-0233 Schip ‘Rotterdam’ van Holland Amerika Line. Ocean Publishing Co New York, 1890 – 1910, collectie affiches, toegangsnummer 4006
https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/archief/2.19.255.01/invnr/177082A/file
Colofon:
Project: Stichting Kaapse Kringen, Marianne Ketting
Tekst: Stadsatelier Corneel, Cora de Roon
Research: Han de Bruijne, Cora de Roon
Eindredactie: Rob Snijders, historicus (www.joodserfgoedrotterdam.nl en www.joodsamsterdam.nl)
disclaimer
Wij hebben onze uiterste best gedaan van het materiaal op de website de makers en rechthebbenden te achterhalen. Ook hebben wij ons uiterste best gedaan om de ons aangeleverde informatie op de website zo verantwoord mogelijk te presenteren. Al hoewel wij daarbij zeer zorgvuldig te werk zijn gegaan kan het toch zijn dat een bezoeker, auteur, gebruiker of rechthebbende meent dat publicatie in strijd is met zijn of haar rechten, zoals portretrecht(en) en of auteursrechten. Indien een dergelijk situatie het geval lijkt verzoeken we onmiddellijk contact op te nemen met de projectleiders.
gepubliceerd:
16 december 2021
laatst bijgewerkt:
16 december 2021