Esther Vreeland (Amsterdam, 8 maart 1886 – Rotterdam, 19 mei 1953) woonde in een van de straten in Rotterdam die na het bombardement van 14 mei 1940 niet meer bestond. Haar huis, op de Lijnbaanstraat 33, lag in het centrum van de stad. Esther woonde daar sinds 1935 met haar gezin. De Joodse Esther huwde in 1913 met de Lutherse Duitser Heinrich Karl Hermann Konrad Gottfried Stahl (Hannover, 28 mei 1881 – Rotterdam, juni 1964). Esther was het jongste en zeventiende kind van muzikant Levie Vreeland (Amsterdam, 12 mei 1839) en Femmetje Visjager (Amsterdam, 27 mei 1839 – Rotterdam, 6 januari 1910).
De oudste dochter van Levie en Femmetje, Judith, kreeg op 5 februari 1879 een dochter, Sophia. Sophia werd opgevoed in het gezin van Levie en Femmetje, en was dus een soort zus van de zeven jaar jongere Esther. Moeder Judith huwde Simon de Jong, die Sophia echt, waardoor haar naam Sophia de Jong wordt. Sophia huwde met Meijer Frank.
Een van hun kinderen was Henriette Frank, die we kennen als Jetty Cantor, violiste en actrice. De familie Frank woonde in de jaren twintig een aantal keren en op veel verschillende adressen in Rotterdam. Dochter Lea (en zus van Henriette) volgde in Rotterdam haar opleiding aan de Instelling voor Doofstommenonderwijs, waar ze in 1926 haar diploma haalde.
Heinrich
De komst van Heinrich naar Rotterdam zal hoogstwaarschijnlijk te maken hebben gehad met zijn beroep – hij was matroos bij de koopvaardij en later bootwerker. Er werden twee dochters geboren voor het huwelijk, Sophie (1908) en Louise Charlotte (1912). Na het huwelijk werden er nog zes kinderen geboren; Karl Heinrich (Rotterdam, 30 maart 1915), Frieda Mathilde (Rotterdam, 12 mei 1917), Waldemar Friedrich Heinrich (1920), Herbert Heinrich Jacques (1921), Henriëtte Elisabeth (1923) en Heinrich Wilhelm Adriaan (1926). In dit grote gezin woonde ook een tijd de broer van Esther in, Jacob (Harderwijk, – Auschwitz, ). Waarschijnlijk was dat tot 1938.
Jacob
Jacob was los werkman, woonde jaren bij zijn zus en haar gezin en in augustus 1938 woonde hij op de Sint Jacobstraat 38 in Rotterdam. Ten tijde van de oorlog was zijn adres Turfmarkt 55 in Gouda. Op 26 september werd Jacob afgevoerd naar Kamp Westerbork en twee dagen later, op 28 september, ging hij door naar Auschwitz. Bij aankomst op 1 oktober 1942 werd Jacob Vreeland onmiddellijk vermoord. Jacob was niet de enige directe familie van Esther die werd vermoord, ook haar broer Izak (Harderwijk, – Auschwitz, ) en zus Rosetta (Harderwijk, – Auschwitz, ) overleefden de oorlog niet.
De geschiedenis van dit half-Joodse en half-Duitse Rotterdamse gezin speelde zich af aan beide kanten van de oorlog. Esther overleefde de oorlog. Een gemengd huwelijk maakte de kans daarop iets groter hoewel het geen garantie was. Haar zoon Karl werd Duits soldaat en sneuvelde in maart 1944 bij Odessa. Zoon Herbert belandde ook bij de Duitse Wehrmacht. Herbert deserteerde en werd daarvoor tot vijf jaar tuchthuis veroordeeld. Deze straf zou ingaan op de dag van het einde van de oorlog. In afwachting van zijn straf zou hij worden opgesloten in kamp Brual-Rehde, maar daar wilden ze geen zoon van een ‘Volljüdin’. Daarom werd Herbert overgeplaatst naar het tuchthuis in Celle. Vanuit Celle werd Herbert in de nacht van 6 op 7 april 1945 met circa 300 andere gevangenen op transport gezet naar de gevangenis van Wolfenbüttel. Die gevangenis werd enkele dagen later, op 11 april, door de Amerikanen bevrijd.
Esther en Heinrich woonden na de oorlog in Rotterdam. Vanaf eind juni 1940 woonde het gezin op de Sint Mariastraat 38b, een zijstraat van de West-Kruiskade.
bron:
Stadsarchief Amsterdam, Femmetje Visjager, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1777
Stadsarchief Rotterdam, Heinrich Karl Hermann Konrad Gottfried Stahl, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-452, pagina 486919
www.joodsmonument.nl, lemmata Jacob Vreeland (geraadpleegd 29 mei 2021)
Familiebericht Esther Stahl – Vreeland, “Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad”.Rotterdam,21-05-1953, p. 9.Geraadpleegd op Delpher op 29-05-2021,http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010951630:mpeg21:p009
Familiebericht Stahl.”Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad”.Rotterdam,18-06-1964, p. 4.Geraadpleegd op Delpher op 29-05-2021,http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010955176:mpeg21:p004
NIOD, dossier Herbert Stahl, archiefnummer 214, inventarisnummer 1232.
informatie Theo Kentie, met dank (email 28 mei 2021)
Inrichting voor Doofstommen-Onderwijs.. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 16-07-1926, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 23-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010495400:mpeg21:p010.
Karl Heinrich Stahl, Stadsarchief Rotterdam, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-452.
Frieda Mathilde Stahl, Stadsarchief Rotterdam, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-452.
gepubliceerd:
29 mei 2021
laatst bijgewerkt:
11 juni 2022