Zoals vaker op deze website is het verhaal van het gezin Meerschwam een verhaal dat zowel in Rotterdam als in Amsterdam afspeelt en het verhaal van een Oost-Europees gezin dat in Nederland bleef wonen. Waren ze op weg naar de Nieuwe Wereld? Of was toch Rotterdam het doel? Wie zal het zeggen, het is duidelijk dat Rotterdam een goede springplank was om naar Amerika te reizen.
Jakob Meerschwam werd in Wisnicz (ווישניצא) in Polen geboren op 10 januari 1887, een sjtetl ten zuidoosten van Krakau. In de negentiende eeuw werd het stadje geteisterd door drie cholera-epidemieën en grote economische problemen waardoor het inwoneraantal steeds verder terugliep van 4600 in 1857 tot 2600 in 1931 en zelfs het verlies van de stadsrechten in 1937.
Tijdens de bezetting vestigden de nazi’s er een werkkamp en in 1942 werden de nog resterende Joden van Wisnicz weggevoerd en uitgemoord.
Jakob was al veel eerder uit zijn geboorteplaats vertrokken. Hij trouwde met Mirla Wiener (Chrzanow, 10 oktober 1888) en Mirla en Jakob kregen in haar geboorteplaats, gelegen tussen Krakau en Katowice, drie kinderen; Israël Samuel (Sam, Chrzanow, 22 februari 1914 – Amsterdam, 14 maart 1999), Symche (Simon, Chrzanow, 22 november 1915 – 2002) en Dinah (Chrzanow, 15 februari 1919 – Auschwitz, ). Aan het einde van de jaren twintig moet het gezin besloten hebben om uit Polen te vertrekken. Ze gingen niet gelijktijdig, en Jakob trok als eerste naar het westen, Sam bleef achter in Polen om zijn laatste jaar van de middelbare school af te maken.
Jakob werd in mei 1930 in Rotterdam ingeschreven en woonde in op de Boerenvismarkt 20b tot juni van dat jaar. De rest van het gezin volgde en ze verhuisden naar de Hoogstraat 183a. Er volgden nog adressen als de Nieuwehaven 142b, Proveniersstraat 16a en uiteindelijk de Nolensstraat 13b in Blijdorp, waar Jakob, Mirla en Dinah aan het begin van de oorlog nog woonden.
Zoon Sam ging in 1937 naar Amsterdam en ging daar op de Plantage Kerklaan 3-1 wonen. In november 1940 keerde hij terug naar het ouderlijk huis in Rotterdam.
Hij had geneeskunde gestudeerd waarvoor hij in 1936 slaagde op de Gemeentelijke Universiteit in Amsterdam en werd na de Tweede Wereldoorlog huisarts in Amsterdam. In 1968 promoveerde hij en was cardioloog en chef de clinique van het Wilhelminagasthuis. Sam was bestuurslid van het Nederlands-Israëlitisch Seminarium. Hij was getrouwd, het eerste huwelijk was met Ella Amitzur Lekus (1925- Tel Aviv, 2010). Hij huwde in 1955 zijn tweede vrouw, Helene (Leni) Fink (Berlijn, 1925 – Amsterdam, 2020)
Symche woonde voor en in het begin van de oorlog bij zijn ouders op de Nolensstraat in Rotterdam en eind 1942 staat op zijn Amsterdamse persoonskaart aangetekend V O W – Vertrokken Onbekend Waarheen. Volgens joodsmonument.nl verlaten zowel Israël als Symche in juni 1942 Nederland en vluchten naar Zwitserland. Symche duikt op in Spiez in Zwitserland waar hij Charlotte Unger (Antwerpen, 8 september 1920) ontmoet en op 13 februari 1945 met haar trouwt. Israël Samuel was al een jaar eerder getrouwd in Zwitserland, op 25 mei 1944, met Ella Lekus (Memel, 31 augustus 1924). Dit huwelijk eindigde in 1952 met een scheiding waarna Israël in 1955 hertrouwt met Helene Fink (Berlijn, 10 februari 1925).
De broers overleven de oorlog door hun vlucht. Hun zus Dinah wordt op 28 februari 1944 in Westerbork ingeschreven en verblijft dan in Barak 67 – de strafbarak. Ze komt terecht in dezelfde barak als waar haar ouders verblijven. Zij werden op 2 september 1943 in Westerbork geregistreerd. Op 3 maart 1944 gaat Dinah met haar ouders op transport. Jakob en Mirla werden na aankomst in Auschwitz op .
Het is goed mogelijk dat Jakob, Mirla en Dinah ondergedoken hebben gezeten, Barak 67, de strafbarak, werd onder andere voor opgepakte onderduikers gebruikt.
Na de bevrijding van Nederland gaan Symche en Charlotte in Rotterdam wonen, op de Mathenesserlaan 369a. Vier jaar later verhuizen ze naar Amsterdam en gaan daar wonen op de Rooseveltlaan 67-2. Symche en Charlotte krijgen drie kinderen; Mirla, Jack en Dinah Susanne.
Ook Sam en Ella gaan in eerste instantie naar Rotterdam, gaan in november 1945 wonen op de Graaf Florisstraat 77b-hs en vertrekken in februari 1946 naar de Nicolaas Witsenkade 43 in Amsterdam. Sam en Leni kregen twee kinderen, Mirjam Ruth en David Michaël.
Jakob was in 1930 de oprichter van Meerschwam BV, een producent en distributeur van herenkleding. Dit familiebedrijf werd 68 jaar lang door de familie geleid tot het in 1998 verkocht werd aan de Modens Groep en in 2003 failliet ging. In 1957 was het bedrijf op de Weesperstraat 66-70 in Amsterdam gevestigd, in 1960 op de Prins Hendrikkade 161 in Amsterdam. Het bedrijf werd geleid door Symche. Vanaf 1961 wordt er in advertenties een Rotterdams filiaal genoemd, op het Bulgersteijnhof 22.
Trivia
Een van de medewerkers van J. Meerschwam N. V. was Philip Mok, die in Amsterdam op het Transvaalplein 5b woonde.
bron:
Wisnicz op Virtual Shtetl via https://sztetl.org.pl/en/towns/n/541-nowy-wisnicz/96-local-history/67554-local-history (geraadpleegd 2 januari 2021).
Stadsarchief Rotterdam, Jakob Meerschwam, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-100, pagina 106217
Stadsarchief Amsterdam, Israël Samuel Meerschwam, Gezinskaarten, archiefnummer 5422, inventarisnummer 970.
Stadsarchief Amsterdam, Symche Meerschwam, Persoonskaarten, archiefnummer 30408, inventarisnummer 325.
Ruth Fivaz-Silbermann, The Meerschwam brothers, op www.joodsmonument.nl (geraadpleegd 3 januari 2021).
Faillissement Meerschwam BV via www.FashionUnited.nl, https://fashionunited.nl/nieuws/mode/meerschwam-uiteindelijk-failliet/2003092838042 (geraadpleegd 3 januari 2020).
Stadsarchief Amsterdam, Israël Samuel Meerschwam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 542
Database Joods Biografisch Woordenboek, Meerschwam, Israël Samuel (Sam), http://www.jodeninnederland.nl/id/P-4182 (geraadpleegd 3 januari 2021).
“ACADEMISCHE EXAMENS.”. “De standaard”. Amsterdam, 1936/10/09 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001882008:mpeg21:p00006
“Advertentie”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 1941/12/26 00:00:00, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318187:mpeg21:p010
“huisartsenpraktijk”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1946/12/07 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000045795:mpeg21:p004
“Advertentie”. “Het Parool”. Amsterdam, 1957/05/02 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010831486:mpeg21:p010
“Advertentie sjana tova”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1958/09/19 00:00:00, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873684:mpeg21:p006
Kaart Joodse Raad Dinah Meerschwam via Arolsen Archives, 130339292
Kaart Joodse Raad Jakob Meerschwam via Arolsen Archives, 130339294
“Advertentie Bulgersteijnhof”. “Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad”. Rotterdam, 1961/10/11 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010953658:mpeg21:p004
“Advertentie Bulgersteijnhof”. “Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad”. Rotterdam, 1964/07/04 00:00:00, p. 19. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010955190:mpeg21:p019
met dank aan Mirjam Hadar, email 25 januari 2021
illustratie:
“Advertentie”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 1941/12/26 00:00:00, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318187:mpeg21:p010
“huisartsenpraktijk”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1946/12/07 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000045795:mpeg21:p004
“Advertentie”. “Het Parool”. Amsterdam, 1957/05/02 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010831486:mpeg21:p010
“Advertentie sjana tova”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1958/09/19 00:00:00, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873684:mpeg21:p006
laatst bijgewerkt:
25 januari 2021