Rachel Roos

Rachel Roos (Rotterdam, 13 april 1923 – Herzliya, 16 november 1989) was een dochter van winkelier in galanterieën Samuel Roos (Rotterdam, 20 augustus 1886 – Rotterdam, ) en Betsie Engers (Rotterdam, – Israël, ). Rachel had een oudere broer Jacques (Rotterdam, – Europa, ). Het gezin woonde tot 1925 op de Oude Binnenweg 38, vanaf 1925 op de Oude Binnenweg 18a en vanaf juli 1928, na het overlijden van vader Samuel, op de Groene Hilledijk 298b. Moeder Betsie hertrouwde op 28 augustus 1930 met Levie Strauss (Delfshaven, – Rotterdam, ). Rachel woonde volgens haar kaart van de Joodsche Raad op de Lumeystraat 26c.

Hoewel het wat moeite kosten om toestemming hiervoor te krijgen mocht Rachel toch verder leren na de Lagere School, en ze werd kinderjuffrouw / kleuterleidster. In augustus 1941 was Rachel 18 jaar oud en ze verloofde zich met architect Marcel Hertz (Sittard, 13 oktober 1920 – Kefar Saba (Israël), 5 april 2001), zoon van Martin Ernest Hertz en Elizabeth Hijman. Marcel en Rachel hadden elkaar tijdens een bal in Rotterdam in maart 1940 ontmoet. Marcel had nog een jongere broer  Jacques Simon (Rotterdam, 8 augustus 1923).
Het gezin Hertz woonde sinds 1923 in de Maasstad, eerst op de Samuel Mullerstraat 3b en vanaf 1926 op de Berglustlaan 52a in Hillegersberg. Na de oorlog, na de alijah (emigratie naar Israël), veranderde Marcel zijn familienaam in Harel.
De familie Hertz kreeg in juli 1942 de oproep voor transport naar het oosten. Op aandrang van Martha Nagtegaal, een vroegere werkneemster van de familie Hertz, dook de hele familie inclusief Roos en haar moeder onder. Zij vonden onderdak bij verschillende familieleden van Martha Nagtegaal.

Marcel Hertz kwam terecht in Bennekom en kwam daar terecht op de Kwekerij van Jaap Nagtegaal. De Edense gemeenteambtenaar Jo van den Bent zorgde voor papieren voor Marcel waarin hij Rienus van Eck heette. Rachel raakte betrokken bij het verzet als koerierster voor Derk Wildeboer, de leider van het verzet in Ede. In mei 1943 sloot deze groep zich aan bij drie andere groepen die in die buurt actief waren in Bennekom, Lunteren en Ederveen. Roos werd verantwoordelijk voor het contact tussen de commandanten van de ondergrondse en de activisten, die voornamelijk plaatsen voor Joodse onderduikers zochten en voor diegenen die geen verklaring van solidariteit met de Duitsers wilden afleggen. In augustus 1944, toen de verzetsgroepen zich verenigden in de Binnenlandse Strijdkrachten, kreeg Rachel meer werk te doen en nam ze ook deel aan andere niet-gewelddadige activiteiten, met de bedoeling de officiële instructies van de Duitsers te dwarsbomen door ze te verdraaien.

Na de Slag om Arnhem in september 1944 bleven veel geallieerde soldaten steken achter de Duitse linies, gedeeltelijk gewond en zonder uitrusting en voedsel. De verzetsgroepen hielpen mee om deze soldaten te verbergen en te verzorgen, en ze zelfs de Rijn over te zetten om zich weer bij hun troepen te voegen. Ook Roos nam deel aan deze activiteiten naast haar andere taken, die voornamelijk bestonden uit het koken en verzorgen van gewonden, en nu werkte ze ook mee als koerierster voor het overzetten van de soldaten over de Rijn om zich weer bij hun troepen te voegen.

Op 17 november 1944 werd Rachel Roos door de Duitsers opgepakt terwijl ze de boerderij van Evert Thomassen bezocht. De nazi’s waren achter dit adres gekomen na de arrestatie van Berend Dijkman, districtsleider van de Binnenlandse Strijdkrachten van het westelijke Veluwegebied. De nazi’s troffen ook Dijkmans archief aan. Tijdens de verhoren sloeg hij volledig door en gaf zijn ondervragers alle informatie die waar ze naar vroegen.
Tijdens Rachels arrestatie lukte het haar de brieven van de commandant van de ondergrondse verzetsgroep, die ze bij zich, had te vernietigen. Ook slaagde ze er in de Sicherheitsdienst (SD) ervan te overtuigen dat ze iemand zou ontmoeten op een openbare plaats in Lunteren. Haar plan was om daar te ontsnappen maar haar vluchtpoging mislukte. Ze werd in haar been geschoten en naar de Koning Willem II – kazerne, het regionale hoofdkwartier van de SD in Apeldoorn, overgebracht. Daar werd Rachel geïnterneerd. Ondanks dat ze er zwaar mishandeld en gemarteld werd liet Rachel geen informatie los. Haar vluchtpoging was gezien door een lid van het verzet, waardoor de leiding van het Edese verzet snel op de hoogte was van Rachels arrestatie. Dat leidde tot grote zorgen, omdat zij van veel op de hoogte was.

In Apeldoorn werd Rachel Roos gedwongen om de executie van tien verzetsleden, waaronder Tonny Amsens, te aanschouwen. Ze werd niet ter dood veroordeeld, haar Joodse wortels waren niet bekend en haar betrokkenheid bij het verzet kon niet bewezen worden. Na drie maanden in gevangenschap en met het oprukken van de geallieerden in Nederland, werd ze in maart 1945 samen met andere gevangenen van Apeldoorn overgebracht naar Kamp Westerbork in Drenthe. Begin april, toen de kanonnen van de geallieerden al te horen waren in Westerbork, begonnen de Duitsers hun terugkeer voor te bereiden en moesten jonge vrouwen te voet mee naar Duitsland. Tijdens de tweede nacht slaagde ze erin te vluchten en vond onderdak bij een boer. De volgende dag hoorde ze dat ze zich in inmiddels bevrijd gebied bevond. Ze keerde terug richting Ede, waar ze op 9 mei 1945 in het gemeentehuis met Marcel Hertz trouwde.

Na de oorlog
Samen met haar man en hun twee kinderen emigreerde Roos in 1950 naar Israël waar ze in Holon gingen wonen. In 1954 kreeg het paar een derde zoon. Roos overleed in 1989 toen ze terugkwam van een bezoek uit Nederland, tijdens dit bezoek had de familie Nagtegaal de onderscheiding van Yad Vashem gekregen, Rechtvaardige onder de Volkeren.

In Israël was Rachel Harel onder andere voorzitter van WIZO Herzliya Petuach en haar zoon Smuel legde haar verhaal vast. Rachel ontving de Freedom Award van de President van de Verenigde Staten, de Onderscheiding voor Moed van het Verenigd Koninkrijk en het Verzetsherdenkingskruis uit Nederland.

 

bron:
Stadsarchief Rotterdam, Samuel Roos, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-402.
Stadsarchief Rotterdam, Martin Ernest Hertz, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-187

Rachel Roos, kaart Joodsche Raad via Arolsen Archives, 130364308.
Wikiwand, Didi Roos; https://www.wikiwand.com/nl/Didi_Roos (geraadpleegd 27 november 2021)
Wikiwand, Marcel Hertz; https://www.wikiwand.com/nl/Marcel_Hertz (geraadpleegd 27 november 2021).
Rachel Roos op www.joodsmonument.nl; https://www.joodsmonument.nl/nl/page/405959/rachel-didi-harel-hertz–roos (geraadpleegd 27 november 2021).

illustratie:
Advertentie. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 13-03-1922, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 30-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010494096:mpeg21:p011.

Video:
The Story of Rachel Harel, Chairperson of WIZO Herzliya Pituach, Holocaust Survivor op youtube; https://www.youtube.com/watch?v=jraxm5MDagg

gepubliceerd:
27 november 2021

laatst bijgewerkt:
31 maart 2024