Hoewel Emanuel niet op de foto staat van het lerarencorps van het Joods Lyceum in Rotterdam wordt hij wel genoemd als een van de personen die er heeft gewerkt in het schooljaar 1941/1942 – de periode dat deze school geopend was. Op zijn kaart van de Joodsche Raad staat Emanuel genoemd als leraar Natuur Historie op de HBS aan de Voormalige Stadstimmertuin in Amsterdam. Emanuel overleefde de oorlog. Wie was hij?
Emanuel Arnold Maurice (Den Haag, 16 mei 1904 – Den Haag, 30 oktober 1999) was een zoon van onderwijzer Mozes Speijer (Harlingen, 8 juli 1872 – Den Haag, 24 oktober 1949) en Elizabeth Margaretha de Vries (Amsterdam, 6 juni 1879 – Den Haag, 25 maart 1959) en had een oudere zus Flora Margaretha Elizabeth (Den Haag, 6 juni 1903 – Den Haag, 14 juli 1998). Vanaf 1933 woonde het gezin op de Pijnboomstraat 98 in Den Haag. Emanuel werd bioloog en promoveerde met het proefschrift De hypopygia van eenige agromyzidae benevens theoretische beschouwingen over de homologieën van de aanhangsels hiervan.
Joodse afweervereniging
Begin 1933 werd er in Nederland een afdeling opgericht van Brith Trumpeldor. Deze vereniging was geschoeid op een orthodoxe leest en wilde haar leden culturele waarden, discipline en weersport (zelfverdediging en wapenhandel) bijbrengen. De Nederlandse afdeling richtte zich op het opvoeden tot loyale Nederlandse staatsburgers en de organisatie bleef buiten de politiek. De vereniging wilde het gehele Joodse volk interesseren in de opbouw van Eretz Jisrael en in het geval van pogroms wilde de vereniging handelend optreden op een defensieve manier. De toevoeging in het krantenartikel uit 1933 die er werd gedaan is dat het laatste in Nederland theoretisch zou zijn. De vereniging werd geleid door D. de Silva Solis uit Amsterdam, E. A. M. Speijer uit Den Haag en E. Sekir uit Amsterdam. Emanuel was de secretaris en het contactadres was dan ook op het adres op de Pijnboomstraat gevestigd. Emanuel was actief in de Joodse wereld.
New Zionist Organization
Emanuel duikt op als een van de ondertekenaars van een ingezonden stuk aan de The Manchester Guardian op 23 mei 1939. De New Zionist Organization (NZO) werd gesticht door Ze’ev Jabotinsky (Odessa, 17 oktober 1880 – New York, 3 August 1940) en had tot doel het oprichten van een Joodse Staat en ongehinderde emigratie. Er werd vooral gewerkt aan support in Groot Brittannië voor de vestiging van Joden in het Britse Mandaatgebied Palestina. Het ingezonden stuk richtte zich hier op en Emanuel was de enige ondertekenaar uit Nederland.
Entomoloog
Tijdens de bezetting stond Emanuel stond op de Van Damlijst II, een lijst met Joden die van belang waren voor Nederlandse samenleving en had daardoor een Sperre. Hij kwam in het interneringskamp De Schaffelaar in Barneveld terecht. Op aandringen van twee professoren van het Rijksmuseum voor Natuurlijke Historie ging Emanuel insecten verzamelen. De professoren zorgden voor de materialen die hij nodig had om de verzameling te conserveren, zoals de spelden waar insecten op geprikt werden. Op 29 september 1943 werd Emanuel in Westerbork geregistreerd waar hij vanwege zijn insectenkennis te werk gesteld werd bij de ‘Hygienischer Dienst’. Hij ‘woonde’ in Barak 85. In Westerbork controleerde hij gevangen op ongedierte en bestreed insectenplagen in de barakken. Ook in die tijd ging Speijer verder met het opbouwen van zijn collectie.
Na Westerbork moest Speijer op 4 september 1944 op transport naar Theresienstadt. Hij wist ook daar insectenplagen diervriendelijk te behandelen en stelde regels op om vlektyfus te beperken. Emanuel maakte de bevrijding in Theresienstadt mee. Na terugkeer in Den Haag woonde Emanuel op de Sleedoornstraat 84. Zijn collecties zijn opgenomen in de collectie van Naturalis.
Het gehele gezin overleefde de oorlog. Elizabeth Margaretha trouwde op 1 april 1936 met Nathan Gosselaar (Den Haag, 21 november 1906 – Den Haag, 8 maart 1991).
bron:
Gemeentearchief Den Haag, Mozes Speijer, 0354-01 Haagse bevolkingsregisters, inventarisnummer 1638
BRITH TRUMPELDOR Een joodsche afweervereeniging.. “Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant”. Zwolle, 25-03-1933. Geraadpleegd op Delpher op 21-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMHCO01:000086485:mpeg21:p005
Collectie Emanuel Arnold Maurice Speijer via https://topstukken.naturalis.nl/object/collectie-emanuel-speijer (geraadpleegd 21 juni 2021)
kaart Joodse Raad Emanuel A M Speijer via Arolsen Archives, 130378308.
artikel New Zionist Organization, The Manchester Guardian op 23 mei 1939, met dank aan Ron Josephson (email 28 mei 2023).
illustratie:
Emanuel Arnold Maurice Speijer op bezoek in 1937 bij Annette Rumball – Speijer en haar dochter Jill in Engeland. © Jillian Hansen – Rumball met vriendelijke toestemming.
gepubliceerd:
21 juni 2021
laatst bijgewerkt:
29mei 2023