De Kruiskade en de West-Kruiskade sloten voor het bombardement op elkaar aan en de grens werd gevormd door de Westersingel. De Kruiskade was een lage dijk en werd in de late middeleeuwen een straat.
Al in de negentiende eeuw was de Kruiskade grotendeels bebouwd, de West-Kruiskade lag op het grondgebied van de voormalige gemeente Delfshaven. Op de grens van de beide Kruiskades, aan de noordzijde, lag tussen 1855 en 1940 de Diergaarde. Tijdens het bombardement werd de bebouwing rond de Kruiskade vernietigd, met uitzondering van het Luxor en Hotel Central.
In de laatste decennia van de vorige eeuw stond de West-Kruiskade bekend om de criminaliteit, nu is deze buurt sterk verbeterd. Het is een multiculturele winkelstraat, met aan de zuidzijde veel Chinese winkels, het Rotterdamse Chinatown.
Kruiskade 6 – Hein Lobstein
Hein Lobstein (Goor, 15 mei 1884) huwde op 22 maart 1916 met Anna van Stratum (Deventer, 2 oktober 1892). Hein was onderofficier en ze trokken een tijd naar Nederlands-Indië waar hun dochter Bertha Lobstein (Buitenzorg, 6 maart 1917) geboren werd. Terug in Nederland begonnen ze een winkel in wol en kousen.
Kruiskade 8b – Mozes Blitz
Mozes Blitz werd geboren op 24 februari 1894 in Rotterdam (overleden Rotterdam, en hij trouwde in 1916 met Maria van Gelderen (Rotterdam, – Rotterdam, . Van beroep was Mozes papierhandelaar en het gezin vertrok enige tijd naar Londen. Ze kwamen in 1920 terug naar de Maasstad en gingen op dit adres wonen, toen handelde Mozes in luxe artikelen. Mozes en Maria kregen twee kinderen, Rachel (18 november 1917 – Auschwitz, 13 oktober 1942) en David Emanuel (27 december 1920 – onbekend, 31 januari 1943).
Kruiskade 10b – mej. L. Vleeschhouwer
Leden van Zinchroun Jangakouw vormden in 1921 een comité en riepen de Israëlitische jeugd in Nederland op om hun geloofsgenoten in de Oekraïne te helpen vanwege het lichamelijk en geestelijk lijden. Mej. Vleeschhouwer was een van de contactpersonen.
Kruiskade 12a – Hartog en van Pelt
Hartog en Van Pelt waren belastingadviseurs en accountants.
Kruiskade 12c – familie Andriesse
Hier woonde voor de oorlog het gezin van bloemenverkoper Emanuel Andriesse (Rotterdam, – Auschwitz, ) en zijn echtgenote Aaltje Sanders (Rotterdam, – Ravensbrück, ). Ten tijde van de oorlog, na het bombardement van 14 mei 1940, woonde het gezin op de Dordtselaan 234c. Ook op dat adres gaat Aaltje door met haar werk, het helpen van Joodse vluchtelingen. Eén van de personen die om hulp aanklopt is echter geen gevluchte Jood, maar een verrader. Die zorgt in de zomer van 1941 ervoor dat Aaltje wordt opgepakt. Hij komt in Duits uniform het gezin ophalen. Aaltje gaat naar Kamp Schoorl en verblijft daar tot dit kamp eind oktober 1941 ontmanteld wordt, ze wordt dan overgebracht naar het politiebureau van Düsseldorf en op 6 november 1941 wordt Aaltje overgebracht naar Ravensbrück.
De vaste verkoopplaats van Emanuel was tegenover het Stadhuis van Rotterdam. Dochter Rebecca volgde Joodse lessen bij rabbijn Levie Vorst en zou later onderduiken in de Breepleinkerk met haar verloofde Maurice Kool.
Kruiskade 14 – Hotel Restaurant Kolthoff
Israël Kolthoff werd op 9 november 1865 in Hoogeveen geboren. Hij staat op de gezinskaart bij het Stadsarchief Rotterdam als pensionhouder en bakker. Israël trouwde op 26 oktober 1921 met Eva Schepp (Maastricht, 13 oktober 1866) en ze kregen de volgende kinderen: Rebekka (27 november 1896 – 5 december 1896), Simon (5 maart 1898 – Sobibor, 11 juni 1943), Richard (27 augustus 1900 – Mauthausen, 2 september 1942), Salomon (27 augustus 1900 – Sobibor, 16 april 1943), Jacob Josef (2 maart 1905 – Woerden, 21 september 1991).
Het bedrijf heeft op verschillende plaatsen in de stad gezeten, waaronder op de Helmersstraat. In 1928 zat het bedrijf op dit adres. Vader Israël werd in Auschwitz vermoord op 14 januari 1943.
Kruiskade 18 – Modehuis Van Straaten – Bloch
In 1902 was op nummer 18 het Modehuis Van Straaten – Bloch gevestigd. Emanuel Henri van Straaten werd op 31 maart 1871 in Rotterdam geboren en trouwde op 26 augustus 1897 met Henriette Bloch (Winschoten, 31 oktober 1869). Ze kregen op 26 augustus 1902 hun zoon Henri Emanuel. Vader Emanuel werd op 5 november 1942 in Auschwitz vermoord, zoon Henri overleed op 21 jarige leeftijd op 3 januari 1924. Moeder Henriette overleed op 20 november 1925 te Rotterdam. Modehuis van Straaten-Bloch & Co. specialiseerde zich in hoeden en bestond na de oorlog nog onder de naam Modehuis van Straaten.
Kruiskade 29 – Slagerij Meijer van Creveld
Vleeschhouwer Meijer van Creveld wenste zijn familie, vrienden en klanten een goed nieuwjaar in 1892. Meijer was de vader van Samuel van Creveld (zie Kruiskade 33-35).
Kruiskade 29 – Restaurant / belegde broodjes Marcus
In 1938 werd hier de koosjere zaak van Abraham en Izaak Marcus geopend. Zij hadden ook zaken in Den Haag en Zwolle.
Kruiskade 30 – bioscoop Luxor
Het verhaal over Bioscoop Luxor staat hier.
Kruiskade 32 – familie Van Straaten
De arts Joseph Jacques van Straaten (Dordrecht, 9 oktober 1890 – Buchenwald, 5 mei 1941) woonde op dit adres met zijn vrouw en zijn drie kinderen. Zijn vrouw en kinderen overleefden de oorlog.
Joseph staat op de gezinskaart als Nederlands Israëlitisch, maar dit is doorgehaald. Hij was gehuwd met de Nederlands Hervormde oogarts Dina Cornelia Hage (Sint Maartensdijk, 1 december 1890) en zij kregen drie kinderen: Louise Elsa (Rotterdam, 7 april 1922), Jacques Joseph (Rotterdam, 18 november 1923) en Albert Jan (Rotterdam, 17 oktober 1925). Ondanks het gemengde huwelijk en het uitschrijven werd Joseph Jacques vanwege zijn afkomst vermoord.
Kruiskade 32 – Hotel Central
Het verhaal over dit hotel staat hier.
Kruiskade 33-35 – familie M. van Creveld
De familie Van Creveld kwam hier op 2 oktober 1929 wonen. Vader Samuel werd in Rotterdam geboren op 16 december 1893 en hij huwde in Den Haag op 13 december 1922 met Delphine Salomons. Delphine werd in Arnhem geboren op 22 juli 1896. Samuel en Delphine kregen twee zoons, Meijer Hans op 18 september 1923 en Robert op 18 juli 1927. Samuel was slager van beroep. Slagerij Van Creveld stond bekend als een van de beste slagerijen van Rotterdam.
Vader Samuel, moeder Delphine en zoon Robert werden in Sobibor vermoord op 9 juli 1943. Zoon Meijer Hans werd daar vermoord op 20 maart 1943.
Kruiskade 42 – slagerij Simon Bolle
In 1926 plaatste Simon Bolle (Amsterdam, – Auschwitz, ) een advertentie voor zijn koosjere slagerij ORT in het Centraal blad voor Israëlieten in Nederland. Ten tijde van de oorlog woonde Simon en zijn gezin in Amsterdam op de Transvaalstraat 96hs.
Kruiskade 46 – Salomon Elzas
Salomon Elzas (Borculo, 4 augustus 1846 – Rotterdam, 11 december 1926) was in 1897 vertegenwoordiger voor de ‘Eerste Nederlandsch Levensverzekeringsmaatschappij Op Het Leven tegen invaliditeit en ongelukken’. De maatschappij was gevestigd in Den Haag en stond onder de directie van Mr. H. Goeman Borgesius en Jhr. Mr. W. Six. Elzas woonde op dit adres met zijn vrouw Rebecca Polenaar (Rotterdam, 24 november 1848 – Rotterdam, 22 maart 1936) en hun zoon Mozes (Rotterdam, 7 oktober 1888), de later bekende Dr. Mozes Elzas.
Kruiskade 60-68 – Theater Soesman
Slechts anderhalfjaar heeft Theater Soesman bestaan op dit adres.
Kruiskade 60-68 – Bioscoop / Theater Scala
Vanaf 1924 was hier bioscoop Scala gevestigd. Machiel Lorjé voerde hier de directie.
Kruiskade 61 – Willie Laufer
Voor de oorlog was hier de bonthandel van Willie Laufer gevestigd.
Kruiskade 73 – Nathan Brandel
Nathan Brandel was winkelier en werd geboren op 7 augustus 1861. Hij woonde op dit adres met zijn gezin, en meer over dit gezin via de link.
Kruiskade 78a – Samuel Swaalep
Samuel Swaalep werd op 18 januari 1884 in Amsterdam geboren en trouwde op 2 augustus 1905 met de Haagse Mietje Hamme (15 december 1880 – Auschwitz, 7 december 1942). Ze kregen de volgende kinderen: Salomon (Den Haag, 29 december 1905 – Auschwitz, 31 januari 1944), Jaantje (Den Haag, 4 december 1906 – Auschwitz, 5 augustus 1942), Lotje (Rotterdam, 12 mei 1908 – Auschwitz, 9 augustus 1942), Sara (Rotterdam, 3 januari 1911 – Auschwitz 19 augustus 1942), Anna (Rotterdam, 8 juni 1913), Elizabeth (Rotterdam, 27 september 1915 – Sobibor, 2 april 1943), Martha (Rotterdam, 25 februari 1918 – Auschwitz, 7 december 1942), Izak (Rotterdam, 23 oktober 1921 – Rotterdam, 21 augustus 1931). Het gezin verhuisde regelmatig in de stad, in 1939 woonden zij op de Kruiskade 78a. Vader Samuel overleed op 2 januari 1939 in Rotterdam.
Kruiskade 79a – familie Frank
Hier woonden J. Frank. S. E. Frank en I. van Gelder
Kruiskade 82a – familie Lavino
David Abraham Lavino (Rotterdam, 10 oktober 1880 – Groningen, 2 mei 1943) woonde op dit adres met zijn vrouw Hendrika van Daelen (Rotterdam, 10 augustus 1887 – Rotterdam, 2 mei 1941). David was musicus (violist) van beroep. Op 8 januari 1913 kregen David en Hendrika hun dochter Sara.
Aangezien Hendrika vroeg in de oorlog overleed, woonde David ten tijde van de oorlog in het Oudeliedengesticht aan de Claes de Vrieselaan 70. Op 26 februari 1943 zijn alle bewoners op transport gesteld naar Westerbork, ook David. Vanuit Westerbork werd David overgebracht naar Groningen, waar hij overleed. Dochter Sara Lavino overleed in Rotterdam op 28 april 1982.
Hendrika Lavino
Het vroege overlijden van Hendrika Lavino-van Daelen werd veroorzaakt door een ongeval, waarbij het duidelijk is hoe dit kwam, maar waarbij door de familie ook wel eens gedacht werd dat Heintje door de snel verslechterende situatie voor Joden in 1941 er wellicht toe gedreven werd.
Kruiskade 84a – Wolf en Mina Davids.
Wolf Davids (Rotterdam, 15 december 1880 – Auschwitz, 7 september 1942) en Mina Coenraad (Rotterdam, 17 december 1890 – Auschwitz, 7 september 1942), dochter van Joseph Coenraad en Roosje Walvis, woonden op dit adres. Wolf was musicus.
Kruiskade 86a – Walter Israelowicz
Voor de oorlog woonde handelaar in dassen Walter Israelowicz (Israelowitz) (Berlijn, – Auschwitz, ) in deze straat, tijdens de oorlog was hij verhuisd naar Havenstraat 101 in Hilversum. In het Joodsche Weekblad van 20 februari 1942 vroeg hij om twee gemeubileerde kamers met gebruik van keuken in een van de toegestane wijken in Amsterdam. Walter was gehuwd met Erna Grüneberg (Hachem, 13 december 1894 – Auschwitz, ) en zij hadden drie kinderen; Ursula (Berlijn, 1 februari 1920 – Auschwitz, ), Kurt (Hüsten, 27 april 1922 – Auschwitz, ) en Eveline (Essen, 30 oktober 1926 – Auschwitz, ).
Kruiskade 86b – N. Henriques, weduwe A Maas – Suisman
Nathan Henriques werd in Rotterdam geboren op 2 december 1863. Hij was koopman van beroep. Op 25 mei 1887 trouwde hij met Rebecca d’Ancona (Rotterdam, 24 februari 1853) en zij kregen de volgende kinderen: Judith op 28 juli 1891 en Mozes op 13 april 1893. In de tijd dat zij op dit adres woonden, vanaf 5 januari 1922, woonden zij in bij Marie Suisman (Rotterdam, 28 september 1900).
Kruiskade 90 – L. S. van Wessel & zonen
In 1925 was vertegenwoordiger Leonard Samson van Wessel (Vlaardingen, – Sobibor, penningmeester van het Barmetzwo-Kleedingfonds van “Ten Bate der Armen”.
Kruiskade 97 – Gebroeder Blazer’s Dier- en Vogelhandel
Een week voor het bombardement van 14 mei 1940 werd deze zaak op dit adres gevestigd.
Kruiskade 99 – Schulmann en Jacovici
Op dit adres was de vennootschap in Horlogerie, Bijouterie en Optiek engros – export van Os. Schulmann en Isac Jacovici (Braila, Roemenie, 6 september 1874 – Leusden (Kamp Amersfoort), 10 mei 1943) gevestigd, een bedrijf opgericht in 1912. Isac Jacovici woonde ten tijde van de oorlog op de Herengracht 238 in Amsterdam. In mei 1916 ging de onderneming naar de Coolsingel 16.
Kruiskade 104b – C. en I. Blitz
Izaak David Blitz was vertegenwoordiger (reiziger) en werd in Rotterdam geboren op 25 maart 1891. Hij kwam in augustus 1914 op dit adres wonen. In het begin van de oorlog woonde Izaak op de Hertogsingel 62a in Maastricht en hij werd op 1 oktober 1942 in Auschwitz vermoord.
Kruiskade 138b – Helena Gelder
Helena Jacoba Gelder (Rotterdam, 7 juni 1854 – Rotterdam, 29 juni 1940) woonde op dit adres en overleed in het begin van de Tweede Wereldoorlog. Helena was gehuwd met David J. Gelder.
Kruiskade 142a – L. Reiss
Op 28 januari 1936 kwamen Leopold Reiss (Frankfurt, 9 september 1886) en zijn vrouw Frederika van Broek (Rotterdam, 5 juli 1899) op dit adres wonen. Leopold was directeur van een lederwarenfabriek en -winkel. Ze woonden op dit adres tot 5 juni 1939, toen verhuisden ze naar de Kruiskade 130b. Op 20 juni 1940 gingen ze naar de Claes de Vrieselaan 118a, waar ze inwoonden. Leopold en Frederika werden in Auschwitz vermoord op 13 november 1942.
Kruiskade 148 – Weinthal & Co.
Op Kruiskade 148 was in 1939 een filiaal van tabakshandel Weinthal & Co gevestigd.
Verlengde Kruiskade 156 – Apotheek Lansberg
Op 1 maart 1893 werd op dit adres de tweede apotheek van apotheker Martin Philip Lansberg (Rotterdam, – Rotterdam, ) gevestigd.
Verder:
De herinneringen van Meijer de Wolf e.a. uit 1983 staan hier.
Een extra overzicht van de bewoners in 1938 staat hier.
bron:
Stadsarchief Rotterdam, gezinskaart Barend Machiel Levie
www.genealogieonline.nl, lemma stamboom van Emden (Maassteden)
www.joodsmonument.nl, lemma Joseph Mol (geraadpleegd 4 juni 2015)
stadsarchief Rotterdam, gezinskaart Joseph Mol
stadsarchief Rotterdam, gezinskaart Emanuel Henri van Straaten
www.geneanet.org, familiegeschichte von Alain Guggenheim, lemma Henry van Straaten Henri (geraadpleegd 5 juni 2015)
blokland.dordtenazoeker.nl/joodse_families_05.htm (geraaadpleegd 5 juni 2015 – Van Straaten, arts)
www.geni.com, lemma Mina Coenraad (geraadpleegd 5 juni 2015)
www.joodsmonument.nl, verschillende lemma’s (geraadpleegd 8 oktober 2015)
www.geni.com, lermma Sara Lavino (geraadpleegd 8 oktober 2015)
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 17 feb 1928, advertentie Kolthoff
ibidem, 23 jan 1925, L S van Wessel
Het Joodsche Weekblad, 20 feb 1942, advertentie W Isralowitz
stadsarchief Rotterdam, gezinskaart Helena Jacoba Gelder
stadsarchief Rotterdam, adresboek 1939, Weinthal
stadsarchief Rotterdam, gezinskaart Samuel Swaalep
stadsarchief Rotterdam, gezinskaart S van Creveld
stadsarchief Rotterdam, gezinskaart M Blitz
stadsarchief Rotterdam, gezinskaart L Reiss
stadsarchief Rotterdam, gezinskaart Nathan Henriques
stadsarchief Rotterdam, gezinskaart Izaak David Blitz
“Advertentie Blitz”. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 11-10-1926. Geraadpleegd op Delpher op 05-07-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010513810:mpeg21:a0143
Stadsarchief Rotterdam, archiefkaart Israelowicz NL-RtGAR_494-03_851-213_0231322R.jpg
www.joodsmonument.nl, lemmata gezin Israelowicz (geraadpleegd 5 juli 2019)
Stadsarchief Rotterdam, overlijdensakte Leonard Samson van Wessel
www.joodsmonument.nl, lemma Leonard Samson van Wessel (geraadpleegd 5 juli 2019)
met dank aan Eline van Andel, 6 nov 2015, Heintje Lavino – Van Daelen
“Advertentie Eerste Nederlandsch Levensverzekeringsmaatschappij Op Het Leven tegen invaliditeit en ongelukken”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1897/04/16 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 11-06-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000562137:mpeg21:p00008
“BINNENLAND, mej. Vleeschhouwer.”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1921/11/11 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 11-06-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000584037:mpeg21:p00004
“Advertentie Simon Bolle”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1926/09/08 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 11-06-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000585079:mpeg21:p00024
“Advertentie Scala”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1931/09/11 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 11-06-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000586028:mpeg21:p00023
Stadsarchief Rotterdam, Salomon Elzas, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-124, pagina 130441.
Stadsarchief Rotterdam, Simon Bolle, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-047, pagina 50787.
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen, 21 september 1892. Meijer van Creveld. Geraadpleegd op Delpher op 14-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005406090:00001
“Advertentie Apotheek Lansberg”. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 1893/02/09 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 23-05-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010166554:mpeg21:p004
fam Andriesse; Anja Matser, De orgelzolders, onderduikers in de Rotterdamse Breepleinkerk (Rotterdam 2017) 15 – 21.
Schulmann & Jacovici, Advertentie. “Nieuwe Rotterdamsche Courant”. Rotterdam, 02-05-1912, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 01-02-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010032167:mpeg21:p008
Schulmann & Jacovici, Advertentie. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 30-07-1915, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 01-02-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010296071:mpeg21:p012
Illustratie:
Kruiskade, Scala, 1939, http://www.vanamen.net/rotterdam_foto/K/slides/Kruiskade%20SCALA%201939%20IN.html
Rotterdamsch Nieuwsblad, 2 december 1941, ongeval
ibidem, 3 december 1941, familieberichten
ibidem, 3 december 1941, familieberichten
“Advertentie Blitz”. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 11-10-1926. Geraadpleegd op Delpher op 05-07-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010513810:mpeg21:a0143
“Advertentie Slagerij Van Creveld”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1920/09/10 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 11-06-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000572151:mpeg21:p00015
“Advertentie Ten bate der armen”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1925/01/16 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 11-06-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000583098:mpeg21:p00007
“Advertentie Simon Bolle”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1926/09/08 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 11-06-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000585079:mpeg21:p00024
“Advertentie Scala”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1931/09/11 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 11-06-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000586028:mpeg21:p00023
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen, 21 september 1892. Meijer van Creveld. Geraadpleegd op Delpher op 14-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005406090:00001
gepubliceerd:
28 februari 2016
Laatst aangepast:
1 februari 2022