-Ruhama Dasberg-Baumgarten
(Rotterdam, 15 november 1908 – Auschwitz, 29 oktober 1942)
Ruhama Baumgarten (1908) werd geboren in Rotterdam in het gezin van Nathan Baumgarten (1870) en Selda Levikovna Sternson (1874). Nadat de eerste kinderen in Amsterdam werden geboren, vestigde het gezin zich op 9 december 1903 in Rotterdam, in eerste instantie op de Raamstraat 20. Nathan en Selda kregen negen kinderen; acht dochters en één zoon.
Ruhama was de zesde dochter in het gezin. Rond 1917 vond het gezin huisvesting op Katendrecht, op de Brede Hilledijk 211a. Daar runden Nathan en Selda een winkel. Vier zussen van Ruhama, Wilhelmina Helena, Paulina Maria, Vega Chaia en Wilhelmina Maria Sophia Louisa emigreerden in 1920 en 1921 naar Amerika. Ruhama was toen 12 jaar. Zus Esther Juliana vertrok in 1938 naar Italië. Ruhama groeide verder op met haar andere zussen; Frieda en Elisabeth (Lies).
Toen Ruhama twintig jaar was, trouwde ze op 27 februari 1929 met de 25-jarige Maurits Albert Dasberg. Hij werd in Amsterdam geboren op 1 november 1903. Hij was kleermaker van beroep en werkte later ook als kelner.
In 1928 gingen ze op Katendrecht wonen, vanaf 1928 op de Brede Hilledijk 259a, vanaf 1930 op de Sumatraweg 16, vanaf 1932 in de Tolhuisstraat 4c. Daarna keerden ze terug naar de Sumatraweg 18b (1934). Hun laatste adres was de Veerlaan 84a waar ze vanaf 1936 woonden. Vanaf 1940 kwamen ze dichtbij de kunstenaar Dolf Henkes te wonen, die na verschillende jaren in Parijs gewoond te hebben, terugkeerde naar Katendrecht, waar hij zijn jeugd had doorgebracht. Hij betrok samen met zijn familie een woning aan de Veerlaan 92a en zou voor de familie Dasberg, samen met zijn broer Jan Henkes, een belangrijke rol gaan spelen tijdens de Tweede Wereldoorlog.
De foto van de Veerlaan uit 1971 laat het woonblok zien waar het gezin Dasberg en Henkes woonden. Inmiddels zijn deze woningen gesloopt en hebben ze plaatsgemaakt voor nieuwbouw. Het gezin woonde tegenover de fabriek Provimi, welk bedrijf in 1927 is opgericht als handelsmaatschappij voor Nederlandse boeren. Het bedrijf, dat nog steeds actief is, maakt onder andere dierenvoederproducten.
De geboorte van Sifra Alida Dasberg
Vijf jaar na het huwelijk werd er op 22 april 1934 in de Tolhuisstraat een dochter geboren, Sifra Alida Dasberg. Ze groeide vanaf 1936 op op de Veerlaan. Ze werd vernoemd naar een zus van haar moeder Wilhelmina Maria Sophia Louisa, wiens roepnaam Sifra was. Toen Ruhama beviel van haar dochter, was deze zus al, sinds 1921, uitgeschreven uit het bevolkingsregister en geëmigreerd naar Amerika.
Een gelukkige jeugd
Sifra kende een onbezorgde jeugd, samen met haar ouders, haar opa’s en oma’s, haar tantes en ooms waarvan er een aantal op Katendrecht woonden. Toen ze vier was, ging ze naar de kleuterschool in de Tolhuislaan, gevolgd door de lagere school. In 1940 brak de oorlog uit.
“Geboren op de Veerlaan 84 leefde ik volkomen onbezorgd” , vertelde Sifra later in het verhaal dat ze over deze periode schrijft.
Het bombardement; 14 mei 1940
Het gezin Dasberg bracht met de zesjarige Sifra de nacht door bij de benedenburen, kapsalon Meier. Het leven van de kleine Sifra was ondanks de oorlog nog steeds onbezorgd, althans door haar kinderogen bezien. Ze was dol op dieren. Ze hadden een hond en oma Selda, waar ze veel op bezoek ging, had een poes. Ze speelde er regelmatig mee op het plaatsje achter de winkel. Tot die ene dag toen haar moeder werd gearresteerd.
29 april 1941, arrestatie van Maurits
Maar eerst werd op dinsdag 29 april 1941 vader Maurits Dasberg opgepakt door de ‘Feldgendarmerie’, op verdenking van diefstal. Na vier dagen werd hij vrijgelaten.
| De Feldgendarmerie was de Duitse militaire politie of veldpolitie en maakte deel uit van de Wehrmacht. Ze voerden onder meer bezettings- en bewakingstaken uit in gebieden die direct onder controle van de Wehrmacht stonden zoals België. Die taken varieerden van verkeers- en bevolkingscontroles tot de opsporing en executie van verzetsdeelnemers. De leden van de Feldgendarmerie droegen een metalen halsketting met een plakkaat waarop ‘Feldgendarmerie’ stond en kregen daarom de bijnaam Kettenhunde. |
Voordat de transpoten en razzia’s op gang komen
Op 8 augustus 1941 moesten alle Joden hun contante geld en cheques, behoudens een maximum van 1000 gulden, op een rekening van de Liro-bank storten. Spaartegoeden en deposito’s bij andere banken dienden naar de Liro-bank te worden overgeschreven. Het maximum van 1000 gulden waarover men kon beschikken, werd later teruggebracht tot 250 gulden.
Daarna volgde vanaf 3 mei 1942 een verordening waarin alle Joden vanaf 6 jaar verplicht een ster met een J op hun borst moeten dragen. Dit werd gevolgd door een maatregel van eind mei 1942, waarin stond dat alle Joden hun waardevolle bezittingen dienden in te leveren.
Deze maatregelen tegen Joden vonden plaats voordat de oproepen en razzia’s op gang kwamen. Kamp Westerbork, van oorsprong een kamp voor Duits-Joodse vluchtelingen, werd op 1 juli 1942 overgenomen door de SS en ingericht als Polizeiliches Judendurchgangslager. Het eerste transport vanuit Rotterdam vond plaats op 31 juli 1942. De meeste Joden van de Kaap werden na een oproep of na een razzia via Loods 24 via Kamp Westerbork afgevoerd naar Sobibor of Auschwitz.
Vanaf 1 september 1941, dochter Sifra was toen zeven jaar oud, mogen Joodse kinderen niet meer naar openbare scholen. Haar ouders trokken zich niet veel aan van dit verbod.
Ruhama Dasberg werd op 12 juni 1942 vanwege het niet dragen een Jodenster gearresteerd door de Sicherheitspolizei. De oproepen om zich te melden bij Loods 24, waarna men naar doorgangskamp Westerbork moest, waren toen nog niet op gang gekomen. De herinnering van de op dat moment achtjarige dochter, gecombineerd met de verhalen die ze wellicht later heeft gehoord van haar vader, schreef ze als volgt op:
‘Maar toen kwam die dag in mei (het was in juni – red.) en stonden er bij ons twee Nederlandse agenten voor de deur met een pakje kaas en de mededeling dat mijn moeder gearresteerd was op het feit dat ze de brutaliteit gehad had om bij de melkwinkel te staan zónder de door de Duitsers verplichte Jodenster op haar jurk. Iemand uit de buurt had het de politie gemeld en de Nederlandse agent vond het zijn taak mijn moeder te arresteren en haar naar het Haagse Veer (politiebureau Haagseveer – red) in de stad te brengen. Mijn moeder, die de meest blijmoedigste vrouw was die je maar denken kunt, nam het allemaal niet zo serieus want toen mijn vader haar op het Haagse Veer opzocht was ze druk doende de moed er in te houden. Samen met haar mede gearresteerden had ze inmiddels een gymnastiekclubje opgericht. Alles zou gewoon goed komen.
Mijn vader werd apart genomen en hem werd verteld dat er maar één mogelijkheid bestond om zijn vrouw vrij te krijgen en dat was als hij twee personen zou aanbrengen die in de illegaliteit werkten. Later vertelde mijn familie dat m’n vader de hele nacht op straat gelopen had radeloos en in tweestrijd. Toen hij daarna naar het Haagse Veer terugkeerde en in zijn naïviteit dacht een oplossing te hebben gevonden door twee gefingeerde adressen door te geven werd dit uiteraard onmiddellijk gecontroleerd en toen bleek dat alles vals was werd mijn vader via een ijzeren brandtrap naar beneden geschopt. Thuis zag ik mijn vader, gewond, en in totale ontreddering’.
Ruim twee weken na de invoering van de verordening om een Jodenster te dragen, werden op Katendrecht twee vrouwen op straat opgepakt omdat ze geen Jodenster droegen. Sara Vischschraper, wonende in de Rechthuisstraat 23b werd op 21 mei 1942 gearresteerd. Als reden van aanhouding wordt genoteerd dat ze in overtreding is van de verordening van de Rijkscommissaris.
Ruhama Dasberg van de Veerlaan legt dezelfde route af als Sara Vischschraper, via Scheveningen, Ravensbrück naar Auschwitz. Ze ging eerst op 12 juni 1942 naar het Haagseveer. Daarna verbleef ze twee maanden in het Huis van Bewaring aan de Noordsingel, voordat ze op 14 augustus naar Scheveningen werd getransporteerd.
Moeder Selda bezocht haar dochter verschillende keren; op 3 juli, 28 juli, 31 juli en 15 augustus 1942. Tijdens die bezoekjes krijgt ze steeds 15 minuten de tijd om met haar dochter te spreken.
Ook Benedictus Bierschenk van de Brede Hilledijk werd op 24 juli 1942 met onbekende reden gearresteerd en opgesloten in het Huis van Bewaring aan de Noordsingel.
Vader en dochter duiken onder
Kunstschilder Dolf Henkes en zijn broer Jan adviseerden vader, na deze arrestatie, om direct onder te duiken. Ze zorgden voor opvangadressen. Dochter Sifra herinnerde zich dat haar vader haar naar de Rechthuislaan bracht. De laatste woorden die hij zei, waren:
“Nu heel lief zijn hoor, pappa komt je zo snel mogelijk weer halen!”
Via verschillende adressen kwam Sifra in Breda terecht op de Baronielaan. Zuster Pop zwaaide in dit kinderpension (Catharina Pop, Baronielaan 303 – red.) met strenge hand de scepter. Het is een enorme verandering voor de zesjarige Sifra die haar ouders moest missen. Op een dag liet ze de buitendeur per ongeluk open staan en ontsnapte de hond van zuster Pop. Zuster Pop was zo boos dat ze een houten klokje van de schoorsteenmantel griste en daarmee uithaalde naar Sifra. Sifra schoot de deur uit en liep richting het Mastbos waar ze door een mevrouw, een ‘geluksengel’ zoals ze het zelf noemde, ondergebracht werd in Rotterdam. Ze hoefde niet meer terug naar het kinderpension.
In een statig huis aan de Westerkade kon ze aan de overkant van de rivier Katendrecht zien liggen, de plek waar haar leven begon. Degenen die haar opvingen waren Koenraad en Corry Kuiper. Koenraad was directeur van Diergaarde Blijdorp. Vanaf nu ging Sifra Dasberg door het leven als Sifra Das.
Zelf schreef Sifra over deze periode:
‘Op een dag werd de heer Kuiper door de Duitsers ontheven van zijn functies als directeur om plaats te maken voor een NSB directeur. Ook het huis aan de Westerkade werd gevorderd en wij verhuisden naar de Oude Dijk in Kralingen. Echt honger heb ik ook nooit gehad. Mevr. Kuiper had een volkstuin en door de contacten met de Diergaarde werd ik er regelmatig heen gestuurd om vlees te halen. Op één van die “vleestochten”kwam ik met m’n tas met vlees in een menigte terecht op de plaats waar nu de fontein is aan de Coolsingel. Duitsers dwongen een ieder te blijven staan. Niet lang daarna werden er vlak voor m’n ogen een aantal mensen uit een auto gehaald en gefusilleerd. Hoe ik op de Oude Dijk ben gekomen weet ik niet meer; de tas met vlees had ik in ieder geval niet meer bij me. Door de fam. Kuiper kon ik ook normaal de school bezoeken, een poos was ik op de montessorischool aan de Beukelsdijk maar toen daar ook de directeur Dhr. Westerweel gearresteerd werd ging ik op de Oude Dijk op school. Zóveel mensen die hun nek voor mij uitstaken om mij te helpen met alle risico’s die er waren — het was en is nog steeds ongelooflijk!! Alhoewel ik niet religieus ben opgevoed heb ik altijd het gevoel gehad dat mijn moeder me beschermde. Zij, die altijd positief dacht en een bijzondere warme vrouw was, heeft me voor mijn gevoel nooit in de steek gelaten. De davidster waar alles mee begon, heb ik de rest van mijn leven gekoesterd’.
Ruhama
Vanuit Scheveningen kwam Ruhama op 9 september 1942 in kamp Ravensbrück terecht. Ruim een maand later, op 4 oktober 1942, werd ze gedeporteerd naar Auschwitz en op 29 oktober 1942 vermoord. Haar moeder Selda werd, na voor de tweede keer opgepakt te zijn, van Westerbork naar Sobibor gedeporteerd waar ze 7 mei 1943 werd vermoord.
Hoe verging het vader en dochter na de oorlog
Vader en dochter overleefden door onder te duiken de oorlog en vonden elkaar na de oorlog terug. Sifra bleef tot haar huwelijk op Katendrecht wonen. Ze zette zich in om het verhaal van haar moeder maar ook dat van haar opvanggezin door te vertellen. Naar aanleiding van een ingezonden brief van Sifra werd op 4 mei 2015 door burgemeester Aboutaleb een toespraak gehouden in de Laurenskerk waarin het verhaal van Ruhama werd verteld. In 2019 werd er mede door haar inzet een bijenboom geplant en een plaquette geplaatst die herinneren aan de moed die Koen Kuiper toonde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij verzette zich tegen het plaatsen van borden met “Verboden voor Joden” en samen met zijn vrouw zorgden ze voor verschillende onderduikers. De herinnering aan die tijd beschreef Tania Heimans in haar boek; Het huis met de leeuwen.
Sifra heeft altijd het positieve in het leven laten overheersen. Ze heeft geluk gehad door de hulp van anderen. Dat is haar levensmotto geworden.
Voor het geluk geboren
‘Ondanks de vele familie die ik in de oorlog verloren ben heeft het me niet negatief veranderd. Voor iemand die er eigenlijk door haar Joods zijn niet had mogen zijn heb ik tot nu toe duidelijk een stempel op deze wereld gedrukt. Ik leef te midden van velen die van me houden of me onvoorwaardelijke vriendschappen schenken. Altijd waren en zijn er mensen die me in de moeilijkste tijden helpen en hielpen. Ja, ik ben dankbaar voor elke nieuwe dag. Kortom: deze dame heeft het leven lief!’
Sifra Dasberg overleed op 30 maart 2021 op 87-jarige leeftijd na een kort ziekbed. Ze had er vrede mee. Haar partner waar ze twintig jaar mee samen was, vertelde hoe groot de lijst met genodigden was voor de begrafenis. Ze stond nog midden in het leven. Helaas kon door de corona-pandemie niet iedereen aanwezig zijn bij de uitvaart. Ze werd begraven in haar geliefde Zeeland.
bron:
https://www.rijnmond.nl/nieuws/1474710/de-eerste-stembureaus-zijn-open-dit-valt-er-te-kiezen-in-jouw-gemeente
https://beeldbank.40-45nu.nl/index.cfm/search/detail?id=aaff3a6f901511e383cd00163e3251a4&browseaction=search.themas¤trow=10
https://www.rijnmond.nl/nieuws/181288/Eerbetoon-voor-Koen-Kuiper-in-Diergaarde-Blijdorp-wensdroom-die-uit-komt
https://www.joodserfgoedrotterdam.nl/brede-hilledijk-209b-vitebsk-meets-jerusalem-een-verhaal-over-migratie/
https://www.amboanthos.nl/boek/het-huis-met-de-leeuwen/
Stadsarchief Rotterdam
https://www.bkor.nl/schilderkunst/haven/
https://www.tracesofwar.nl/articles/1938/Anti-Joodse-maatregelen-in-Nederland-vanaf-1940.htm
Baronielaan 303, Advertentie. “Bredasche courant”. Rotterdam, 13-02-1945. Geraadpleegd op Delpher op 25-02-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMSAB03:000067696:mpeg21:p004.
met dank aan de familie Baumgarten.
illustratie:
– privébezit, copyrights Sifra Dasberg, via Gabriël Rybier
– Stadsarchief Rotterdam, beeld en geluid. Foto 22583-2-40 Hoek Veerlaan/Tolhuisstraat, 1971. Collectie Ary Groeneveld. Auteursrechthouder Gemeente Rotterdam; Gemeente Rotterdam (Stadsarchief) CC-0.
Colofon:
Project: Stichting Kaapse Kringen, Marianne Ketting
Tekst: Stadsatelier Corneel, Cora de Roon
Research: Han de Bruijne, Cora de Roon
Eindredactie: Rob Snijders, historicus (www.joodserfgoedrotterdam.nl)
disclaimer
Wij hebben onze uiterste best gedaan van het materiaal op de website de makers en rechthebbenden te achterhalen. Ook hebben wij ons uiterste best gedaan om de ons aangeleverde informatie op de website zo verantwoord mogelijk te presenteren. Al hoewel wij daarbij zeer zorgvuldig te werk zijn gegaan kan het toch zijn dat een bezoeker, auteur, gebruiker of rechthebbende meent dat publicatie in strijd is met zijn of haar rechten, zoals portretrecht(en) en of auteursrechten. Indien een dergelijk situatie het geval lijkt verzoeken we onmiddellijk contact op te nemen met de projectleiders.
gepubliceerd:
21 maart 2022
laatst bijgewerkt:
25 februari 2023