De Standard Shipstore Co werd in 1921 opgericht door Benjamin van der Hal (Usquert, – Auschwitz, ) en werd een familiebedrijf van deze uit Groningen afkomstige Rotterdammer.
Benjamin huwde op 3 juni 1908 met Sophia Pels (Delfzijl, – Auschwitz, ). In juli 1902 vestigde Benjamin zich in Rotterdam en ging inwonen bij zijn broer Heiman. Na het huwelijk volgden een reeks van adressen in de Maasstad waaraan kan worden afgelezen dat het gezin voor de jaren heen in een steeds beter financieel vaarwater kwam. Het eerste adres was de Scheepstimmermanslaan, in 1926 woonden ze op het Vasteland en in 1937 verhuisde het gezin naar de Mathenesserlaan 127. In het begin van de bezetting woonde het gezin op de Sonoystraat 18c.
Benjamin en Sophia hadden twee zoons; Gerard Aleid (Rotterdam, – Sobibor, ) en Richard Henry (Rotterdam, – Auschwitz, ). Gerard Aleid vocht in het leger tijdens de meidagen van 1940 op de Grebbeberg. Hij raakte daarbij invalide en heeft tijdens de bezetting een verzoek ingediend om derhalve, met vrouw en kind, niet gedeporteerd te worden. Het verzoek werd afgewezen. Aleid was gehuwd met Klaartje Walg (Rotterdam, – Sobibor, ) en zij hadden een zoontje Benjamin Andries (Rotterdam, – Sobibor, ). Vanwege zijn lichamelijke conditie werd Gerard behandeld in het Militair Hospitaal in Utrecht, Het gezin woonde in het begin van de oorlog op de Petrarcalaan 73 in Utrecht. Gerard werd met Klaartje en Benjamin van Utrecht naar Kamp Vught overgebracht, waar Benjamin op de lijst werd geplaatst voor het ‘Kindertransport‘. Zijn ouders gingen mee, werden via Westerbork naar Sobibor gedeporteerd en vermoord.
Benjamin was een broer van Heiman van der Hal (Usquert, – Rotterdam, ). Heiman was gehuwd met Mina Pels (Delfzijl, – Rotterdam, ), de zus van Sophia Pels – de vrouw van Benjamin. Heiman was slager van beroep, verhuisde op 8 november 1895 naar Rotterdam en ging later in het bedrijf van Benjamin werken.
Bij Heiman en Mina hebben veel familieleden ingewoond. Natuurlijk hun kinderen; Israël (Rotterdam, – Bergen-Belsen, ), Henderika Regina (Rotterdam, 3 augustus 1901) en Jacob (Rotterdam, – Auschwitz, ) maar ook zijn zwager Maurits Pels (Delfzijl, 8 mei 1880), zijn broers Benjamin en Salomon (Usquert, – Bergen-Belsen, ) en zijn nicht Betje van der Hal (Warffum, – Sobibor, ). Zij woonden onder andere op de Zandstraat 52, Boompjes 101, Graaf Florisstraat 15b en Graaf Florisstraat 75a. Op dat laatste adres woonde Heiman in het begin van de bezetting.
De onderneming
In 1924 was de onderneming gevestigd op de Leuvebrugsteeg 11, waar toen ook het gezin woonde op 11a. In mei 1929 besloot de gemeenteraad van Rotterdam om het voormalig brandspuithuisje op de Baan te verhuren aan de onderneming. Waarom dat was is verder niet bekend, maar jarenlang werd het huisje aan de onderneming verhuurd. Uit een krantenbericht uit 1931 bleek de onderneming op het Vasteland te zitten waar het gezin in diezelfde tijd op 17a woonde. De onderneming zat op 39b.
Studiebollen
Israël, een zoon van Heiman en Mina, studeerde in Cambridge en in die tijd woonde hij op de Rectory Lodge, Rectory Road, Stoke Newington, London N16. In het begin van de oorlog woonde hij op de Calandstraat 32c in Rotterdam en werd op 22 april 1943 naar Kamp Vught gestuurd en op 2 juli 1943 moest hij naar Kamp Westerbork. Waarschijnlijk ontmoette hij tijdens zijn tijd in Cambridge zijn vrouw, Gypsy Helene Cooper (Londen, – Tröbitz, ). Op zijn registratiekaart van Kamp Vught is aangetekend dat hij het doopbewijs had van de Nederlands-hervormde kerk. Dat mocht niet baten. Het ging de nazi’s niet om religie, het ging hen om afkomst. In Vught werd Israël te werk gesteld in sub-kamp Moerdijk.
De kaart van de Joodsche Raad laat meer zien over de opleidingen. Israël had zijn EHBO-diploma, was bekend met de moderne talen en daarnaast met Deens, Zweeds, Noors en Italiaans. Hij had in Cambridge handelseconomie en Engels recht gestudeerd, had een opleiding voor het Slagersbedrijf gevolgd en werkte als manager in het familiebedrijf.
Salomon, de broer van Benjamin, was advocaat. Hij trouwde op 3 juli 1929 met Rosa Rebecca Prins (Alkmaar, – ’s Graveland, ) en woonde vanaf 1929 tot in het begin van de bezetting op de Pieter Lastmankade 99-2 in Amsterdam. Hij had zich in 1917 in Amsterdam gevestigd. Tijdens de bezetting was hij een tijdelijk adviseur van de Joodsche Raad. Salomon werd op 29 september 1943 in Westerbork geregistreerd en ging op 15 februari 1944 op transport naar Bergen-Belsen.
Voor zover bekend werden van de hele familie van der Hal 84 mensen vermoord in de diverse kampen.
Arrestatie
Zowel Benjamin als Israël werden op 31 mei 1940 gearresteerd wegens spionage. De opdracht voor de arrestatie kwam van de spionageafdeling van het Abwehr Oberkommando der Wehrmacht. De arrestatie van Benjamin vond plaats op de Sonoystraat 18b, zijn toenmalige woonadres. Zij werden dezelfde dag doorgestuurd naar Den Haag. Benjamin werd vervolgens wegens een poging tot zelfmoord in ziekenhuis te Zevenaar opgenomen en werd op 25 oktober 1940 in Keulen in bewaring genomen. Hij kwam terug naar Rotterdam, hoe lang hij in Keulen heeft gezeten is niet duidelijk. De archiefkaart van de Joodsche Raad geeft verder geen details
Ook Israël werd gearresteerd op 31 mei 1940, en ook hij keerde terug naar huis. Juist de enorme talenkennis van Israël kan wel eens de reden zijn van de verdenking van spionage. Israël was gehuwd met een Britse vrouw, had (familiaire) contacten in Groot-Brittannië en sprak naast de moderne talen Deens, Zweeds, Noors en Italiaans. Israël was hierdoor een bedreiging voor de bezetter die nog maar een dikke twee weken Nederland bezet hield.
Vervolgens kwam, zoals eerder al geschreven, Israël in Kamp Vught terecht. Ook Gypsy, zijn vrouw, kwam daar terecht op 22 april 1943, dezelfde dag als Israël. De administratie van Kamp Vught geeft aan dat Gyspy drie Arische grootouders had en op 2 juni 1943 naar Kamp Westerbork werd overgebracht. Dat moet een fout in de administratie zijn, de kaart van Kamp Westerbork geeft aan dat ze op 3 juli daar werd geregistreerd en het ligt voor de hand dat ze van Vught naar Westerbork ging met haar man op 3 juli 1943.
In Westerbork werd ze in Barak 69 gehuisvest en bleef daar tot ze op 15 februari 1944 naar Bergen-Belsen werd gedeporteerd. De kaart van de Joodsche Raad geeft bovendien aan dat ze geen Sperre had, vermoedelijk was haar Britse achtergrond de reden dat ze, samen met haar man, naar Bergen-Belsen werd gedeporteerd en niet in 1943 naar Auschwitz. Israël kwam door de ontberingen in Bergern-Belsen om, Gypsy kwam in het ‘Verloren Transport’ terecht, een trein die dagenlang met uitgehongerde en zieke gevangenen door Duitsland reed en uiteindelijk bij Tröbitz bevrijd werd door de Russen. Veel van de gevangenen waren in zo’n slechte conditie dat ze vlak na die bevrijding alsnog in Tröbitz overleden, Gypsy was een van hen en overleed op 23 april 1945.
Standard Shipstore Co
Na de oorlog werd de heer Eduard Walg (Rotterdam, 13 mei 1911) waarnemend directeur van het bedrijf. Hij was de broer van Klaartje Walg, de vrouw van Aleid en was een grossier en importeur van textielgoederen. Hij onderhandelde namen de familie met Hans Kristiaan Madsen over de verkoop van het bedrijf. Standard Shipstore Co. plaatste in 1946 een advertentie, het adres was toen de Rochussenstraat 243. In 1950 was er een vermelding in de telefoongids. De onderneming was toen gevestigd op de Volmarijnstraat 142 en de directeur was H. (Hans) K. Madsen die op de Mathenesserlaan 192 woonde. In 1985 blijkt het bedrijf Hans K. Madsen bv te bestaan, in doorvoerhandel en scheepsreparaties, en vermoedelijk werd in 1952 de Standard Shipstore Co omgezet in deze onderneming. Hans K. Madsen bv was gelieerd aan de Holland America Line en werd van dat bedrijf losgemaakt en ging zelfstandig verder. Er zijn geen nadere gegevens over Hans K. Madsen gevonden in het Stadsarchief Rotterdam.
Vragen
Er blijven nog een aantal zaken onduidelijk, vooral rond de onderneming. Weet u het antwoord, mail s.v.p.
bron:
Benjamin van der Hal, Stadsarchief Rotterdam, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-171.
Vestiging 1924, De Haven.. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 28-05-1924, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 14-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010494806:mpeg21:p021.
Brandspuithuisje, Stadsnieuws.. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 14-05-1929, p. 21. Geraadpleegd op Delpher op 14-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB32:164643046:mpeg21:p00021.
Vasteland, NIEUWSBERICHTEN.. “Nieuwe Vlaardingsche courant”. Vlaardingen, 05-06-1931. Geraadpleegd op Delpher op 14-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMSAVL02:000506071:mpeg21:p00010.
Rochussenstraat, Advertentie. “Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad”. Rotterdam, 09-11-1946, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 14-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010955070:mpeg21:p004.
Israël van der Hal, Kamp Vught, Arolsen Archives, 362625 (ISRAEL HAL VAN DER).
Heiman van der Hal, Stadsarchief Rotterdam, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-171.
Salomon van der Hal, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 306.
Salomon van der Hal, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130301194 (Salomon VAN DER HAL).
Benjamin van der Hal, Stadsarchief Rotterdam, 63 Archief van de Gemeentepolitie Rotterdam, inventarisnummer 3750.
Hans K. Madsen, De visscherijwereld. Geraadpleegd op Delpher op 16-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMSAVL01:000944006:00011.
Madsen, “Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1950 . apr..1950, dl.2: H-Z”. [PTT,1950. Geraadpleegd op Delpher op 16-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMMVC01:000000044:00001.
Gypsy van der Hal Cooper, Arolsen Archives, 362615 (GYPSY HELENE V. D. HAL COOPER).
Gyspy van der Hal Cooper, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130301158 (Gypsy H VAN DER HAL COOPER).
Madsen los van HAL. “Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad”. Rotterdam, 20-06-1985, p. 17. Geraadpleegd op Delpher op 17-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010962064:mpeg21:p017.
Eduard Walg, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-522.
Met dank aan E. Tacx (emails maart 2024).
illustratie:
Standard Shipstore met dank aan E. Tacx
Sam en Benjamin met dank aan E. Tacx.
gepubliceerd:
17 maart 2024
laatst bijgewerkt:
20 maart 2024