-Samuel Bierschenk
(Rotterdam, 19 april 1921 – Sobibor, 21 mei 1943) – 22 jaar
Samuel Bierschenk (1921) wordt geboren als het zevende kind in het gezin van Benedictus Bierschenk (1888) en Rika Bierschenk-Cosman (1889). Een gezin met zestien kinderen, acht dochters en acht zoons. Hij wordt vernoemd naar een overleden broertje, dat in 1918 geboren werd en maar kort geleefd heeft. Hij is twaalf jaar als zijn jongste zusje Esther in 1933 wordt geboren. Acht jaar later treedt Samuel in het huwelijk.
Maria Venneman
Het is 22 oktober 1941, als de twintigjarige Samuel met de zeventienjarige Maria Venneman (1 juni 1924) in het huwelijk treedt. Beiden zijn minderjarig. Maria werd geboren in Stellendam en haar ouders verhuizen op een bepaald moment naar Rotterdam. De ouders zijn Willem Venneman (47 jaar), werkman, en Neeltje Berkenbosch (46 jaar). Samuel is koopman van beroep en treedt in de voetsporen van zijn vader, die op het moment van het huwelijk aangeeft typograaf te zijn. Het is een gemengd huwelijk. Bij de trouwakte die is opgemaakt, is vader Benedictus niet aanwezig. Moeder Rika en de ouders van de bruid ondertekenen de akte als getuigen. Op 22 mei 1942 verhuist het jonge gezin van de Boudewijnstraat 125a in de Afrikaanderwijk naar de Veerlaan 14 op Katendrecht. Maria is tijdens haar huwelijk al in verwachting van een dochter, die twee weken later op 4 juni 1942 op Katendrecht wordt geboren. Ze wonen nu dicht bij de ouders van Samuel. Ze wonen vlakbij het huis van zijn ouders die op de Brede Hilledijk 161a wonen. Maria en Samuel komen ook naast Hester van Arend te wonen, die al vanaf augustus 1940 op de Veerlaan nummer 10 woont. Hun dochter wordt genoemd naar de moeder van Samuel; Rika. Op de persoonskaart van Samuel wordt de dochter niet vermeld.
De vader van Samuel wordt opgepakt
Een kleine twee maanden na de geboorte van Rika wordt grootvader Benedictus op 24 juli 1942 in Rotterdam gearresteerd en op 30 juli 1942 overgebracht naar de Duitse Centrale Inlichtingendienst in Den Haag. Vanuit Den Haag is hij op 27 januari 1943 naar het ziekenhuis in Westerbork is getransporteerd, waar hij in een ziekenbarak terecht komt. Hij overlijdt op 25 februari 1943 en wordt op 1 maart 1943 begraven op de Joodse begraafplaats in Assen.
De gebeurtenissen volgen elkaar op
De broer en zus van Samuel, Koos en Rika wonen inmiddels niet meer in het ouderlijk huis, maar een paar huizen verder op de Brede Hilledijk 164 aan het begin van Katendrecht. Deze huizen zijn nu afgebroken. Ze zijn zestien en zeventien jaar. Een week nadat hun vader is gearresteerd geven ze gehoor aan de eerste oproep van 31 juli 1942 om zich bij de Loods 24 te melden. Wellicht ingegeven door het idee dat ze naar een werkkamp zouden gaan en als gezonde jongeren wel zouden overleven. Ook kan het feit dat hun vader gearresteerd is, een rol gespeeld hebben bij hun overwegingen om te voldoen aan de oproep. Het zijn onzekere tijden. Beiden worden enkele dagen later op 3 augustus 1942 getransporteerd naar Auschwitz en op 30 september vermoord.
Samuel doet er alles aan om aan deportatie te ontsnappen
Samuel Bierschenk is twee keer in Westerbork terecht gekomen. De eerste keer komt hij op 7 oktober 1942 aan en verblijft in barakken 57, 58 en later in 59. Samuel geeft onmiddellijk aan dat hij gemengd gehuwd is en er ontwikkelt zich een intensieve correspondentie met de Joodse Raad bureau Rotterdam om vrijstelling van deportatie te verkrijgen. Het gaat onder andere om nog ontbrekende stukken van de grootouders van de echtgenote waaruit zou blijken van welke kerkelijke gezindte die grootouders zouden zijn, over de drie verschillende doopbewijzen die hij levert, over verklaringen en CV, alles om niet te worden gedeporteerd. In de periode van begin oktober tot begin december 1942 wordt dit alles gecontroleerd en onderzocht, wat er uiteindelijk toe leidt dat Samuel Bierschenk op 4 december 1942 uit Westerbork wordt ontslagen vanwege zijn gemengde huwelijk.
Het weerzien is van korte duur
Het is ruim drie weken later, het einde van het jaar 1942, als Samuel op 31 december 1942 wordt gearresteerd door de Sicherheitspolizei. Na anderhalve maand wordt hij vanuit Rotterdam op 13 februari 1943 doorgestuurd naar Westerbork, maar nu komt hij terecht in barak 66, een van de strafbarakken. Vanaf de volgende dag begint er opnieuw een uitgebreide correspondentie met de Joodse Raad in Rotterdam, waarin weer gevraagd wordt om alle papieren betreffende zijn gemengde huwelijk en zijn kind op te sturen. De correspondentie sleept zich voort tot 3 juni 1943, wanneer uiteindelijk wordt geconstateerd dat “verdere stappen geen doel hebben”.
Op 18 mei 1943 wordt hij met een “S” (strafgeval) op transport gesteld naar Sobibor met nog 2510 andere gedeporteerden. Bij aankomst op 21 mei 1943 wordt Samuel vermoord. Er waren geen andere overlevenden van dit transport. Op 6 maart 1943 wordt op zijn persoonskaart aangetekend de letters V.O.W.; Vertrokken Onbekend Waarheen. Er zijn een aantal foto’s van de familie Bierschenk bewaard gebleven maar helaas ontbreekt die van Samuel.
De rest van Samuel’s familie
Volgens berekeningen moesten er op dat moment nog ongeveer 4.000 joden in Rotterdam zijn. Schattingen waren dat er 1.000 ondergedoken zaten, 875 gemengd gehuwd waren en 250 een vrijstelling hadden, vanwege werkzaamheden voor de Joodse Raad. De 2.000 overgebleven Joden woonden nog steeds met toestemming en medeweten van de politie in hun woningen. De laatst derde grote razzia was gericht op deze groep. Voor het vervoer van de Joden had men bij de RET drie tramstellen en zestien autobussen besteld. In totaal werden die avond en nacht 800 joden opgehaald, waaronder moeder en haar thuiswonende kinderen. Rika is vanaf 25 februari 1943 al weduwe. Via de Joodse Raad krijgt zij bericht dat haar man is overleden in Westerbork. Moeder Rika en haar thuiswonende kinderen Jette, Kaatje, Benedictus, Rebekka en Esther worden op 10 april 1943 opgepakt. Op 20 april 1943 worden zij gedeporteerd naar Sobibor en drie dagen later op 23 april 1943 vermoord. De jongste kinderen zijn Jette, Kaatje, Benedictus, Rebekka en Esther. Hun overlijdensdatum, 23 april 1943, valt samen met de maatregel dat heel Nederland voor Joden verboden gebied is, behalve Amsterdam.
Andere Katendrechters die op dezelfde manier zijn opgepakt:
Selda Livikovna Baumgarten-Sternson komt op 11 april 1943 aan in Westerbork. Zij is al eerder opgepakt maar weer vrijgelaten. 4 mei 1943 wordt zij gedeporteerd naar Sobibor en op 7 mei 1943 vermoord. Selda woonde op de Brede Hilledijk 209b.
Hester Drielsma komt op 10 april 1943 aan in Westerbork en wordt op 18 mei 1943 gedeporteerd naar Sobibor. Op 21 mei 1943 wordt zij vermoord. Hester woonde in de Katendrechtsestraat 49a.
Rika groeit op bij haar tante
Wat er met de jonge moeder Maria verder is gebeurd, weten we niet. Op de site van het Joods Monument vertelt een kleindochter dat baby Rika Bierschenk opgroeit op bij haar tante Aaltje(Alie) (10 december 1910), de oudste zus van Samuel en dochter van Benedictus Bierschenk en Rika Bierschenk-Cosman. Alie overleeft de oorlog Alie was in 1929 getrouwd met de niet Joodse Hendrik (Henk) van Aken (1905), havenarbeider. In tegenstelling tot haar broer Samuel, overleefde zij door haar gemengde huwelijk de oorlog. Ze woonden op verschillende adressen op Rotterdam-Zuid. Het echtpaar kon zelf geen kinderen krijgen. De kleindochter heeft haar grootmoeder Maria nooit gekend. Haar moeder Rika is inmiddels overleden.
bron:
Stadsarchief Rotterdam; Persoonskaart, Samuel Bierschenk
Stadsarchief Rotterdam; Gezinskaarten, Aaltje Bierschenk
Joodse Raad
Trouwakte Samuel Bierschenk
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/610008/het-lot-van-samuel-bierschenk
Arolsen archives
illustraties:
Colofon:
Project: Stichting Kaapse Kringen, Marianne Ketting
Tekst: Stadsatelier Corneel, Cora de Roon
Research: Han de Bruijne, Cora de Roon
Eindredactie: Rob Snijders, historicus (www.joodserfgoedrotterdam.nl)
disclaimer
Wij hebben onze uiterste best gedaan van het materiaal op de website de makers en rechthebbenden te achterhalen. Ook hebben wij ons uiterste best gedaan om de ons aangeleverde informatie op de website zo verantwoord mogelijk te presenteren. Al hoewel wij daarbij zeer zorgvuldig te werk zijn gegaan kan het toch zijn dat een bezoeker, auteur, gebruiker of rechthebbende meent dat publicatie in strijd is met zijn of haar rechten, zoals portretrecht(en) en of auteursrechten. Indien een dergelijk situatie het geval lijkt verzoeken we onmiddellijk contact op te nemen met de projectleiders.
gepubliceerd:
5 april 2022
laatst bijgewerkt:
5 april 2022