Jakob Izak Zaller werd op 6 mei 1880 in de Oekraïne geboren, in het plaatsje Brzozdowce, het tegenwoordige Beresdiwzi in de buurt van Lviv. Hij was de zoon van Mozes Zaller en Iydys Fiszler. Brzozdowce, met tegenwoordig 1700 inwoners, behoorde tot de Eerste Wereldoorlog aan de Oekraïne en Jakob stelde bij zijn latere registratie bij de Burgerlijke Stand in Rotterdam eerst dat hij Galiciër was en daarna Oekraïner.
In Joodse bronnen wordt zijn geboorteplaats Brizdawich genoemd. Aan het einde van de negentiende eeuw, tijdens Jakobs jeugd, woonden hier zo’n 600 Joden, maar de grote emigratie naar steden en andere landen begon en tegen 1940 waren er nog 440 Joden over. Halverwege 1942 werden deze Joodse inwoners overgebracht naar de naburige stad Bobrinka en vervolgens vermoord door de nazi’s.
Jakob was tot de Eerste Wereldoorlog onderdaan van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie en toen de oorlog uitbrak werd hij opgeroepen. Hij werd krijgsgevangen gemaakt en in eerste instantie overgebracht naar Portsmouth waar hij op een gevangenenschip in de haven terecht kwam. Vanaf dit schip werd hij geïnterneerd in een krijgsgevangenkamp op het eiland Wight. De Eerste Wereldoorlog eindigde op 11 november 1918 en nadat Jakob werd vrijgelaten trok hij naar het vasteland van Europa en kwam in Rotterdam terecht. De gevangenschap was zwaar geweest voor Jakob. Hij kon niet meer werken en leed aan longemfyseem.
Jakob werd op 27 september 1920 ingeschreven op de Schiedamsedijk 92b bij de familie Lichtenholz. De familie Lichtenholz waren de uitbaters van een café en vermoedelijk huurde Jakob daar een kamer. Waarschijnlijk was hij al eerder in Rotterdam want na tweeënhalve maand, op 8 december 1920, trouwde Jakob met coupeuse Marianne Schar (Rotterdam, 19 december 1892), dochter van Samuel Schar (Amsterdam, 1854) en Eva Houtkruijer (Haarlem, 1855). Het lijkt er op dat het gezin van Samuel en Eva in die tijd op de Helmersstraat 21 woonde. Op hun trouwdag gingen Marianne en Jakob op de Nieuwstraat 26a wonen. Een jaar later, op 21 augustus 1921, kregen Jakob en Marianne hun dochtertje Judith Iydys. Vier jaar later, op 19 november 1925, beviel Marianne van een levenloze zoon.
Jakob stond op zijn gezinskaart geregistreerd als ‘los werkman’. Het is bekend dat hij in 1925 van deur tot deur ging om stoffen te verkopen. Zo kwam hij ook in Scheveningen bij het echtpaar Jol-Vrolijk terecht en daar ontstond een vriendschap nadat mevrouw Jol-Vrolijk hem een kopje thee had aangeboden.
Om te gaan venten in Scheveningen was geen toeval. Jakob voelde dat hij makkelijker kon ademen met de zeelucht dan in Rotterdam en hij vroeg aan mevrouw Jol-Vrolijk of zijn vrouw en dochter in Scheveningen konden logeren tijdens de zomermaanden. Ze kwamen vanaf dat moment als badgasten naar Scheveningen, met een grote rieten reiskoffer met daarin koosjer keukengerei. Ze huurden de benedenverdieping met een bedstede. Ze genoten van het strand en de zee en werden tijdens hun verblijf Scheveningen bezocht door familieleden. De vriendschap tussen de familie Jol en familie Zaller bleef vanaf dat jaar bestaan en toen de dochter van de familie Jol, Clasina, ging trouwen maakte Marianne, die immers coupeuse was, de trouwjurk. Het interbellum was een goede tijd voor het gezin Zaller.
Het gezin Zaller woonde in het begin van de oorlog op de Witte de Withstraat 51 te Rotterdam. Op 8 oktober 1942 werden Jakob en Marianne naar Westerbork gedeporteerd. Ze verbleven kort in dit kamp en werden doorgezonden naar Auschwitz waar Marianne op
Op aandringen van Jakob en Marianne ging Judith op 7 oktober 1942, een dag voor Jakob en Marianne werden opgehaald, in onderduik. Hierbij hielp de ondergrondse en ze kwam terecht bij de familie Lemstra in Pernis. Judith wilde niet in onderduik, maar haar ouders dwongen haar. De hele verdere oorlog heeft Judith, samen met andere Joodse onderduikers, bij de familie Lemstra doorgebracht. Ze miste haar ouders in de onderduik verschrikkelijk en toen na de oorlog duidelijk werd dat ze vermoord waren, is het verdriet tot aan het overlijden van Judith onverteerbaar gebleven. Judith heeft veel hulp gekregen van het Joods Maatschappelijk Werk.
Kort na de oorlog leerde Judith Leendert ’t Hart kennen. Leendert werd op 19 juli 1920 in Bolnes (gemeente Ridderkerk) geboren. Ze trouwden op 2 februari 1947 en gingen op de Gerrit Maritzstraat 32 (nu Nelson Mandelastraat) in Bolnes wonen. De bezoeken aan de familie Jol in Scheveningen, die nu weer in hun oude huis op de Zeilstraat 30 woonden (ze moesten daar in 1941/42 weg in verband met de aanleg van de Atlantikwall), werden weer opgepakt en de vriendschap bleef bestaan. Het contact voelde als een familiebezoek.
Leendert ’t Hart overleed op 18 april 2001, Judith overleed op 21 maart 2008. Ze zijn begraven op begraafplaats Vredehof aan de Lagendijk te Ridderkerk.
Het verhaal over de trouwjapon van Judith staat hier.
bron:
wikipedia, lemma Brzozdowce (geraadpleegd 9 november 2018)
Stadsarchief Rotterdam, gezinskaart Jakob Zaller NL-RtGAR_494-03_851-549_0598604R.jpg (geraadpleegd 9 november 2018)
“Rechtzaken. Arrondissements – Rechtbank. Kamer van Strafzaken Zitting van Donderdag 5 Januari. Op den Schiedamschedijk.”. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 05-01-1922. Geraadpleegd op Delpher op 10-11-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010494040:mpeg21:a0244
registratie Jakob Zaller krijgsgevangene via https://grandeguerre.icrc.org/en/List/70260/972/20/
“Familiebericht aankondiging huwelijk”. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 27-11-1920. Geraadpleegd op Delpher op 10-11-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010494185:mpeg21:a0192
“Familiebericht geboorte Judith”. “Voorwaarts : sociaal-democratisch dagblad”. Rotterdam, 24-08-1921. Geraadpleegd op Delpher op 10-11-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010210172:mpeg21:a0114
“Familiebericht geboorte zoon”. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 24-11-1925. Geraadpleegd op Delpher op 10-11-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010495634:mpeg21:a0179
“Advertentie”. “Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad”. Rotterdam, 17-06-1957. Geraadpleegd op Delpher op 10-11-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010952884:mpeg21:a0041
herinneringen mw C. C. Verheij, opgetekend te Den Haag op 26 september 2018, ook gedeeld met www.joodsmonument.nl en Kamp Westerbork
met dank aan mw. C. C. Verheij.
Illustratie:
registratiekaart Jakob Zaller via https://grandeguerre.icrc.org/en/File/Details/70260/4/2/ (geraadpleegd 10 november 2018)
foto’s met dank aan mw. C. C. Verheij
gepubliceerd:
9 november 2018
laatst bijgewerkt:
17 april 2022