Maurits Hillel van Hertzfeld werd in Rotterdam geboren op 12 oktober 1883. Hij werd koopman in zuidvruchten en trouwde in juli 1913 met Betsij Philipse (Rotterdam, 27 april 1891 – Rotterdam, 3 juni 1947), die onder andere regentes was van het Joodse ziekenhuis op de Schietbaanlaan. Maurits en Betsij kregen drie kinderen: Leo (Rotterdam, 7 mei 1914 – Auschwitz, 30 april 1943), Frits (Rotterdam, 9 januari 1916 – Neuengamme, 18 juni 1942) en Reindert Albert (Rotterdam, 7 juni 1920 – Rotterdam, 12 november 2007). Het gezin woonde tot januari 1922 op de Heemraadssingel 205b, daarna verhuisden ze naar de Mathenesserlaan 496.
Joodse organisaties
In 1928 was Maurits penningmeester van de Rotterdamse propagandacommissie voor “Het Apeldoornse Bosch”. In datzelfde jaar wordt hij genoemd als penningmeester van het Comité voor de Huldiging voor het vijftigjarig bestaan van het Rotterdamsch Nieuwsblad en is ook het bedrijfsadres te lezen in de advertentie, Wijnhaven 30a.
Het bedrijf
Het bedrijf werd opgericht door de vader van Maurits, Leman Hillel van Hertzfeld (Rotterdam, 3 november 1847). Leman was gehuwd met Sara Johanna Bosman (Rotterdam, 9 augustus 1855) en zij kregen vijf kinderen, Maurits was de middelste. Verder is er niet veel te vinden over het bedrijf. De vestiging op de goede locatie van de Wijnhaven laat vermoeden dat het bedrijf goed functioneerde, iets dat bevestigd wordt door het woonadres op de Heemraadssingel en de Mathenesserlaan van zoon Maurits. Het gezin van Leman woonde op de Oppert 80, gevolgd door de Witte de Withstraat 35 en de Mathenesserlaan 308. In het begin van de oorlog woonden Betsij en Maurits op de ’s Gravendijkwal 28a.
In september 1941 kreeg het bedrijf, L. H. Hertzfeld, een Verwalter toegewezen door de bezetter. In feite kwam dit neer op een onteigening en het leidde vaak tot de volledige ontmanteling van het bedrijf. In dit geval werd de heer W. Westrup genoemd als de zaakwaarnemer. De zaak van Maurits was in ieder geval al in 1916 op de Wijnhaven gevestigd. In dat jaar werd het bedrijf op een Engelse zwarte lijst geplaatst in verband met mogelijke handel met de vijand gedurende de Eerste Wereldoorlog. Nadat het bedrijf een Verwalter kreeg vielen de inkomsten voor het gezin weg. In 1943 woonde Maurits en zijn vrouw in Amsterdam op het President Steynplantsoen 9-1, na de oorlog keerden ze terug naar de Maasstad. Maurits, Betsij en Reindert Albert werden tijdens de bezetting opgepakt en verbleven in de Hollandsche Schouwburg, Westerbork (geregistreerd op 20 juni 1943), Barneveld (augustus 1943) en Theresienstadt. Zij werden bevrijd op 7 juni 1945 en kwam terug in Rotterdam.
Zoon Leo
Zoon Leo werd bakkersleerling en woonde vanaf 1941 in Velp. Zijn verhaal is te lezen op de website van Wageningen 1940 – 1945.
Zoon Frits
Vlak voordat Frits werd opgepakt woonde hij op de Rozenlaan 23 in Boskoop. Hij studeerde daar tuinbouw en werd tuinarchitect. Frits tenniste in Boskoop en op de tennisbaan was er een incident met Duitse officieren op 18 september 1941. Hij werd onmiddellijk gearresteerd wegens ‘belediging’ door de Sicherheitspolizei en overgebracht naar bureau Haagseveer van de Rotterdamse politie.
Frits werd op 15 december 1941 doorgestuurd naar een ‘concentratiekamp in Duitsland’ en kwam in Neuengamme terecht, in de buurt van Hamburg. Volgens de gegevens van dat kamp overleed Frits daar op 18 juni 1942 door hartproblemen die werden veroorzaakt door een ontsteking aan de nieren. Deze doodsoorzaken werden vaak lukraak in de ‘Sterbebücher’ opgeschreven, de slechte omstandigheden en de uitputting van de gevangenen waren de werkelijke oorzaak van hun dood.
Er zijn gegronde twijfels over de locatie en oorzaak van de dood van Frits, ondanks dat de bronnen bij het Arolsen Archief wijzen op Neuengamme. Het is hoogst aannemelijk hij als onderdeel van het ‘Sonderbehandlung 14f13′ programma van de nazi’s vergast werd in Bernburg. Daar werden in 1942 circa 5000 mannen en vrouwen vermoord uit de concentratiekampen Buchenwald, Flossenbürg, Groß-Rosen, Neuengamme, Ravensbrück en Sachsenhausen. Bij het recente digitale register van overlijden van Gedenkstätte Neuengamme wordt ‘Landes-Heil- und Pflegeanstalt Bernburg’ gegeven als plaats van de moord op Frits. De datum de moord op Frits is volgens dat register juni 1942, de exacte datum is niet gespecificeerd.
De mensen die hier vergast werden, waren naast Joden ook Sinti en Roma, Jehova’s getuigen, misdadigers, ‘asocialen’ en homoseksuelen. In de late zomer van 1943 werd het ‘Euthanasieprogramma’ in Bernburg beëindigd.
Op 10 oktober 2021 werd er voor Frits een struikelsteen geplaatst op de Rozenlaan in Boskoop.
bron:
Stadsarchief Rotterdam, gezinskaart Maurits Hillel van Herzfeld.
www.online-familieberichten.nl, lemma Reindert Albert Hillel van Herzfeld (geraadpleegd 31 mei 2018),
“Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 10-02-1928, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 31-05-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858042:mpeg21:p003.
“Advertentie”. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 07-03-1928. Geraadpleegd op Delpher op 31-05-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010514239:mpeg21:a0014.
“Nieuwe beheerders en bewindvoerders”. “Algemeen Handelsblad”. Onbekend, 02-09-1941. Geraadpleegd op Delpher op 31-05-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000052855:mpeg21:a0067.
rotterdam.voorouder.nl, lemma Leman Hillel van Hertzfeld (geraadpleegd 31 mei 2018).
“Advertentie”. “Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant”. Onbekend, 12-03-1920. Geraadpleegd op Delpher op 31-05-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMHCO01:000081819:mpeg21:a0043.
Frits Hillel van Hertzfeld, Heuengamme, Arolsen Archives, 3445476 (FRITS HILLEL HERTZFELD VAN).
Frits Hillel van Hertzfeld, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130306894 (Frits HILLEL VAN HERTZFELD).
Frits Hillel van Hertzfeld, Arolsen Archives, 3660511 (FRITZ HILLEL VAN HERTZFELD).
Herdenkingsplaats Bernburg, https://gedenkstaette-bernburg.sachsen-anhalt.de/geschichte (geraadpleegd 28 december 2023).
Frits Hillel van Hertzfeld, gegevens Gedenkstätte Neuengamme, https://www.kz-gedenkstaette-neuengamme.de/en/history/death-register/deaths-1940-1945/?tx_registerofdeaths_registerofdeaths%5Baction%5D=show&tx_registerofdeaths_registerofdeaths%5Bcontroller%5D=Person&tx_registerofdeaths_registerofdeaths%5Bperson%5D=7124&cHash=5d6492f73d46c33a0279408b78ca77f5 (geraadpleegd 28 december 2023).
Frits van Hillel Hertzveld, Stadsarchief Rotterdam, 63 Archief van de Gemeentepolitie Rotterdam, inventarisnummer 3751.
Maurits Hillel van Hertzfeld, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130306891 (Maurits HILLEL V. HERTZFELD).
Betsij Hillel van Hertzfeld Philipse, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130306893 (Betsy HILLEL VAN HERTZFELD PHILIPSE).
Reindert Albert Hillel van Hertzfeld, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130306896 (Reindert A HILLEL VAN HERTZFELD).
Illustratie:
“Advertentie”. “Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant”. Onbekend, 12-03-1920. Geraadpleegd op Delpher op 31-05-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMHCO01:000081819:mpeg21:a0043.
gepubliceerd:
31 mei 2018
laatst bijgewerkt:
27 maart 2025