De Molenwaterweg, die in het stratenplan van Rotterdam nog steeds bestaat, heeft een beladen geschiedenis. In de oorlog stonden hier de twee Joodse scholen waar Joodse kinderen uit dit deel van de stad naar toe moesten toen ze niet meer naar de gewone scholen mochten. Maar had deze straat een uitgebreidere Joodse geschiedenis?
Maar eerst de vraag hoe oud deze straat is. Net zoals de rest van deze buurt stamt deze straat uit het einde van de negentiende eeuw, de naam werd vastgesteld op 17 juni 1894. De straat zelf kan ouder zijn, want langs deze straat stonden molens die ervoor zorgden dat het water (vandaar “Molenwater”) uit de polder Cool weggepompt kon worden naar de Schie. Bij de overgang naar de Schie was een kleine heul, een verhoging. De straat is dus niet zo heel oud, en was 18 jaar oud in de tijd dat de afbraak van de grootste Joodse wijk in Rotterdam, de Zandstraatbuurt, begon. De bewoners van die wijk trokken naar de overkant van de Coolsingel, naar de Schiedamsedijk en wie in betere doen was naar de duurdere singels in de stad zoals de Heemraadssingel, maar ook de Spoorsingel en de Crooswijksesingel. In deze buurt benoorden het spoor kwamen in de eerste helft van de vorige eeuw zoveel Joodse Rotterdammers te wonen dat synagoge Hamerkaz op de Walenburgerweg in 1937 gewijd werd. Verder was er in deze straat een remise van de RET gevestigd. Het aantal woningen was laag, een deel van de straat werd ingenomen door het spoor en verder was dit een kort straatje.
Molenwaterweg – pettenfabriek Van Daelen
In april 1898 werd de pettenfabriek van S. van Daelen, gelegen in een hoekpand met de Provenierssingel en 800 m2 groot, geopend. De zaak was van Samson van Daelen (Vlaardingen, 19 oktober 1855 – Den Haag, 6 juni 1932). Hij was gehuwd met Betje van Biene (Rotterdam, – Rotterdam, ) en zij hadden de volgende kinderen: Hendrik (Vlaardingen, 18 februari 1882), Helena (Vlaardingen, 20 januari 1884 – Rotterdam, 23 juli 1888), Suzanna (Vlaardingen, 23 maart 1886) en Isaac (Rotterdam, 13 juni 1888 – New York, 1979). Het gezin woonde op de Provenierssingel, eerst op 40, later op 28a. De ingang van de fabriek was op de Provenierssingel 42.
Molenwaterweg 5 – fietsenmaker F. von Burg
Deze fietsenmaker adverteerde in de jaren dertig veelvuldig in Het Weekblad voor Israëlietische Huisgezinnen.
Molenwaterweg 18 – familie Boesenach – Oesterman
Wat betreft Joodse bewoners van deze straat is het aantal dat hier woonde en sporen heeft achter gelaten klein. Op dit nummer 18 woonde het gezin van Mietje Boesenach – Oesterman en haar man Josua Boesenach (Rotterdam, 25 april 1875 – Rotterdam, 9 oktober 1935) en hun kinderen Hartog (Rotterdam, 30 augustus 1899 – Birkenau, 18 november 1943) en Jetje (Rotterdam, 28 september 1919 – Rotterdam, 29 september 1913).
Op 18 augustus 1929 overleed op dit adres Hartog Oesterman, de vader van Mietje en de man van Jetje Koster op 84-jarige leeftijd.
Hartog Oesterman werd op 9 augustus 1845 in Amsterdam geboren, zijn vrouw Jetje in Delft op 15 januari 1848. Ze kregen zes kinderen:
Rebecca (Rotterdam, 4 september 1869 – Sobibor, 5 maart 1943), Mietje (Rotterdam, 13 augustus 1874 – Auschwitz, 10 september 1943), Sippora (Rotterdam, 3 juni 1876 – Sobibor, 5 maart 1943), Meijer (Rotterdam, 17 januari 1878), Joël (Rotterdam, 30 januari 1882) en Hijman (Rotterdam, 16 maart 1887).
De familie Boesnach
In het adresboek van Rotterdam van 1925 staat de familie Boesenach op dit adres als artiesten vermeldt.
Josua Boesenach, de man van Mietje en volgens de advertentie karakterkomiek, was de zoon van Simon Hendrikus Boesenach (Rotterdam, 22 maart 1849 – Rotterdam, 24 juli 1909) en Betje Bekkers (Rotterdam, 17 juni 1843 – Rotterdam, 17 november 1911) in een gezin met 11 kinderen. De Boesenachs, doorgaans optredend onder de naam Boesnach, was een getalenteerd geslacht. De advertentie uit 1904 laat een aantal van de artiesten uit deze familie zien.
Simon Hendrikus is de S. H. Boesnach uit de advertentie, en was acteur. Een broer van Josua was Philip (Philippus Adrianus) (Rotterdam, 14 februari 1873 – Auschwitz, 10 september 1943), komiek, en samen met zijn vrouw Hanna Cohen (Gorinchem, 18 februari 1872 – Auschwitz, 10 september 1943) waren ze in hun tijd bekende duettisten. Hun zoon Harry (Simon Henri) Boesnach (Rotterdam, 19 april 1897 – Amsterdam, 15 november 1960) was een bekend pianist en muziekpedagoog en jarenlang de eerste pianist van Theater Tuschinski in Amsterdam.
Trivia:
De actrice Sylvia de Leur was een achternicht van Josua Boesenach en de kleindochter van de in de advertentie genoemde pianist De Leur.
Molenwaterweg 24-26 – school
De openbare school aan de Molenwaterweg 26 werd rond 1898 gebouwd voor een bedrag van ƒ 37.000,–. In dezelfde straat werd ook een Mulo-school gevestigd. Voor de lagere school werd in 1899 personeel gezocht. In 1922 werd deze school, school 51, opgeheven omdat er, samen met de school aan de Van der Hoevestraat, nog maar 530 leerlingen op de school zaten in plaats van de 750 leerlingen die de scholen in 1913 telden en de 864 beschikbare plaatsen.
In 1926 blijkt deze school weer de functie van school te hebben gekregen, nu voor de Hervormde Gemeente en heet de school de “Gustaaf Adolfschool” met als hoofd der school Aug. Weiss. Of deze nieuwe bestemming succesvol is geweest is niet geheel duidelijk. In ieder geval zijn er in 1937 twaalf lokalen vrij waardoor de kinderen van het Doofstommeninstituut daar ondergebracht kunnen worden toen hun school werd verbouwd. In de oorlog werd deze school aangewezen als school voor Joodse kinderen, Louis Preger was het hoofd van de school. In 1946 werd het een school voor slechthorende kinderen.
Molenwaterweg 24 – Centraal Evacuatie Bureau
Het Centraal Evacuatie Bureau werd opgericht om kinderen van gezinnen die door het bombardement van 14 mei 1940 getroffen waren buiten de stad te brengen om een tijd uit de verschrikkingen te zijn. Deze locatie was de eerste locatie van dit bureau.
Molenwaterweg 56a – Evaline Wolf
Rond 1911 woonde kapster Evaline Wolf op dit adres.
Molenwaterweg 64 – L. Benjamin
Rond 1907 woonde L. Benjamin op dit adres en zat in een Comité ter Ondersteuning van een Vrouw in Financiële Nood.
bron:
“Uitzending kinderen van getroffen gezinnen.”. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 12-06-1940. Geraadpleegd op Delpher op 26-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011002411:mpeg21:a0175
L.Preger. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 10-07-1942, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 25-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318326:mpeg21:p003
slechthorende kinderen. “Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad”. Rotterdam, 17-08-1946, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 25-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010954999:mpeg21:p006
S. van Daelen, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 29, 1898, no 17, 22-04-1898. Geraadpleegd op Delpher op 17-09-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005409017:00001
Benjamin, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 38, 1907, no 21, 24-05-1907. Geraadpleegd op Delpher op 17-09-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005417072:00001
Evaline Wolf, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 42, 1911, no 21, 26-05-1911. Geraadpleegd op Delpher op 17-09-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005418126:00001
Stadsarchief Rotterdam, Samson van Daelen, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-091.
illustratie:
Evaline Wolf, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 42, 1911, no 21, 26-05-1911. Geraadpleegd op Delpher op 17-09-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005418126:00001
gepubliceerd:
7 juli 2016
laatst bijgewerkt:
27 februari 2022
bron:
Stadsarchief Rotterdam, straatnamenoverzicht (geraadpleegd 7 juni 2016).
“Familiebericht Hartog Oesterman”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 23-08-1929. Geraadpleegd op Delpher op 07-07-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874378:mpeg21:a0110
“Binnenlandseh Nieuws. — 22 Juli. — PEDIR (kosten school).”. “Het nieuws van den dag : kleine courant“. Amsterdam, 25-07-1898. Geraadpleegd op Delpher op 07-07-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010125975:mpeg21:a0133
Joods Biografisch Woordenboek, lemma Harry Boesnach (geraadpleegd 8 juli 2016),
“Harry Boesnach”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 25-11-1960. Geraadpleegd op Delpher op 08-07-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873017:mpeg21:a0046,
http://www.busnach.nl/GGdescendantChart/GGtextGC.htm#I42 (geraadpleegd 8 juli 2016),
“ROTTERDAM. OPHEFFING SCHOLEN.”. “De Maasbode“. Rotterdam, 30-04-1922. Geraadpleegd op Delpher op 08-07-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000189813:mpeg21:a0049,
“Advertentie Gustaaf Adolfschool”. “Rotterdamsch nieuwsblad“. Rotterdam, 05-02-1925. Geraadpleegd op Delpher op 08-07-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010495015:mpeg21:a0112,
“ROTTERDAM. Nieuwbouw DoofstommenInrichting.”. “De Maasbode“. Rotterdam, 17-07-1937. Geraadpleegd op Delpher op 08-07-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000194269:mpeg21:a0173
Illustratie:
“Advertentie Boesnach”. “Provinciale Noordbrabantsche en ’s Hertogenbossche courant“. ’s Hertogenbosch, 08-09-1904. Geraadpleegd op Delpher op 07-07-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMSADB01:000012765:mpeg21:a0018.
laatst bijgewerkt:
8 juli 2016.