De Wijnhaven is een zeer oude haven in Rotterdam, gegraven in 1613. Dit gebied werd het centrum van het Joodse leven in Rotterdam en op het herenhuis dat op 62 stond vestigde Abraham Gilles Lopez de Pinto zijn leerschool “voor allen die behoefte gevoelen hun kennis van Bijbel en Talmud te vermeerderen“. Toen Abraham in 1668 stierf werd hij begraven op de Jan van Loonslaan en kort daarna werd het leerhuis (jesjive) verplaatst naar Amsterdam.
De huidige Jufferstraat ligt op de plaats van de voormalige Bierhaven en op de hoek Bierhaven / Wijnhaven werd kort na 1647 een synagoge gevestigd. Dit werd mogelijk nadat in 1647 de stadsraad een contract tekende waarbij de Joden alle rechten kregen, die ze ook in Amsterdam hadden. Deze synagoge, van de Portugese gemeente, verhuisde een paar keer (onder meer naar de Scheepsmakershaven) en kwam uiteindelijk aan de Boompjes terecht.
Het Joodse leven in Rotterdam verplaatste zich naarmate de stad zich uitbreidde. Zo kampte de nabijgelegen synagoge aan de Boompjes al voor de oorlog met een sterk teruglopend bezoek. Bij het uitbreken van de oorlog woonden er nauwelijks Joden aan de Wijnhaven.
Wijnhaven 2 – Gemeentelijke Reinigings- en Ontsmettingsdienst
Tot aan 1940, maar vooral actief tijdens de tijd van de landverhuizers, was hier de Gemeentelijke Reinigings- en Ontsmettingsdienst gevestigd.
Wijnhaven 3 – Witte Huis
In het Witte Huis waren verschillende kantoren gevestigd.
Het Witte Huis, elf verdiepingen hoog, werd tussen 1897 en 1898 gebouwd naar een ontwerp van architect Willem Molenbroek in de Art Nouveau-stijl. Het gebouw is 43 meter hoog en gold als de eerste wolkenkrabber van Nederland (en volgens sommige bronnen van Europa). Het Witte Huis is in dit deel van de stad een van de weinige gebouwen die het bombardement doorstond, samen met de panden direct aan de Wijnhaven.
Wijnhaven – Witte Huis – Jacq. Pierot (& Zonen)
Een van de bedrijven die in 1913 kantoor hield in het Witte Huis was dat van Jacq. Pierot. Jacques (Rotterdam, 4 oktober 1881 – New York, 7 augustus 1953) was scheepsmakelaar. Hij was in 1901 gehuwd met Eva Stokvis (Rotterdam, 15 april 1876 – New York, 22 juli 1941) en zij hadden drie kinderen; Felix Raphaël (Rotterdam, 11 maart 1902 – New York, 22 februari 1952), Jacobus (Rotterdam, 19 oktober 1903 – New York, 1 februari 1979) en Morris (Rotterdam, 23 januari 1906 – New York, 1983).
Wijnhaven 3a – Daniel Loeb
Een ander Joods bedrijf dat in het Witte Huis gevestigd was, in 1910, was dat van Daniël Loeb. Hij was importeur.
| Wijnhavenpanden Door de bouw van de spoortunnel stonden in 1987 acht panden op de nominatie om gesloopt te worden. Het was niet mogelijk om de achttiende-eeuwse koopmanspanden te laten staan, onderstutten was te kostbaar. Stichting Historisch Stadsherstel ging actie voeren en de panden werden steen voor steen afgebroken en werden vijf jaar lang in containers opgeslagen. Nummer 13, 15 en 21 werden volledig in de oude staat teruggebracht, van de overige panden alleen de voorgevel. |
Wijnhaven 23 – Bleichroeder, Bing & Co
Dit bedrijf was een internationale verzekeringsmaatschappij en was in 1953 op dit adres gevestigd.
Wijnhaven 30 – zuidvruchten Hertzfeld
Hier was voor oorlog het bedrijf van Leman Hillel van Hertzfeld gevestigd, in zuidvruchten.
Wijnhaven 39 – bank Marx en Co’s
In 1873 was dit het adres van de bank Marx & Co’s.
Wijnhaven 39 – D. H. van Dantzig
D. H. van Dantzig woonde hier rond 1935 en was het contactadres voor de Joodsche Jeugdorganisatie. David Henri van Dantzig (Rotterdam, 1 oktober 1883 – Rotterdam, 1938) was bestuurslid van de Rotterdamse jeugdraad, in 1922 lid van het comité Gedenkdagen slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. Medeoprichter en vele jaren bestuurder van de Vereniging Mikweih Jisroeil, penningmeester van de Vereniging Ambachten en Werkverschaffing, en hij was lid van het crisiscomité Nationale Belangen. Davids zus, Margaretha van Dantzig (Rotterdam, 1 oktober 1887) woonde ook op dit adres.
Wijnhaven 42 – dokter Polak
M. Polak, arts, was hier gevestigd in 1900. Marcus Polak (Rotterdam, 27 februari 1853) was gehuwd met Engeltje de Jongh (Rotterdam, 27 november 1853). Marcus en Engeltje hadden drie kinderen: Esther Catharina (Rotterdam, 7 september 1883), James Joseph (Rotterdam, 31 augustus 1884) en Ernest (Rotterdam, 24 augustus 1885). De jongste zoon Ernest werd kantonrechter. Ernest pleegde, na de capitulatie op 15 mei 1940, zelfmoord.
Wijnhaven 48 – familie Schabracq
Hier waren verschillende leden van deze familie gevestigd die in 1900 in tabak handelden.
Dit betrof Abraham Schabracq (Amsterdam, 1 maart 1850), zijn broer Gerrit (Rotterdam, 4 april 1852) en Simon (Rotterdam, 27 november 1865 – Auschwitz, 13 november 1942) en Ezechiel (Rotterdam, 29 juni 1858).
Wijnhaven 62 – Jesjive
In de zeventiende eeuw was in het herenhuis van Abraham Gilles Lopez de Pinto, dat hier stond op de hoek met de Bierstraat, een leerhuis gevestigd, het Jesiba de los Pintos. Het pand werd op 14 mei 1940 weggebombardeerd.
Wijnhaven 62 – Graanhuis
Na 1914 was hier het Graanhuis gevestigd, een laboratorium waar graag werd getest. Een van de ondernemingen bij dit Graanhuis was de Internationale Controle Maatschappij van Chaim Hermer.
Wijnhaven 80 – N. Davids & Co
N. Davids & Co was een pelterijfabriek en deze was in 1906 gevestigd op de Wijnhaven ZZ 80. Ze hadden grote voorraden damesbont en Astracan-mutsen. Op de Nieuwendijk 101 in Amsterdam was er een filiaal.
De heer en mevrouw Davids zetten zich in voor verschillende goede doelen binnen het Jodendom.
Nathan Davids (Rotterdam, 23 januari 1875 – Auschwitz, 11 december 1942) was gehuwd met Wilhelmina Katz (Rödingen, 27 januari 1882 – Auschwitz, 11 december 1942) en zij kregen drie kinderen: Saartje (Rotterdam, 12 mei 1905), Joachim Hans (Rotterdam, 19 mei 1907) en Lydia (Rotterdam, 19 februari 1915).
Wijnhaven 82 – Dr. Nolen
In 1913 bestond de angst dat de Vereniging Montefiore, die emigranten ondersteunde, door financiële problemen gesloten zou moeten worden. Er kwam een hulpactie, en Dr. Nolen was een van de ondertekenaars van deze actie.
Wijnhaven 96 – Van Zwanenburg’s Glas- en Porseleinhandel
Dit bedrijf was tot in de jaren twintig op dit adres gevestigd.
Wijnhaven 107 – kantoren
Op dit adres waren verschillende kantoren gevestigd. Zo zat hier in 1900 het kantoor van M. Sanson, agent van buitenlandse huizen.
Wijnhaven 113 – De Israëliet
De Israëliet was een periodiek gewijd aan de bevordering van Joodsche belangen en verscheen vanaf 26 december 1879. Het werd uitgegeven door uitgeverij Nijgh & Van Ditmar en die waren op dit adres gevestigd.
Wijnhaven 119 – Mr. J. Winkel
Volgens joodsmonument.nl had Joseph Winkel (‘s-Gravenhage, 29 mei 1881, dodenmars vanuit Auschwitz, 19 januari 1945) zijn kantoor aan de Wijnhaven.
Joseph was advocaat in Rotterdam vanaf 1905 en trouwde in 1908 met Klaartje Gans (Rotterdam, 27 januari 1884 – Amsterdam, 1 maart 1956). Hij was ondergedoken in de oorlog en werd in Zwijndrecht opgepakt, via politiebureau Haagseveer in Rotterdam naar Westerbork overgebracht en met de laatste trein naar Auschwitz gedeporteerd. Hij is of bij de ontruiming van Auschwitz, of op een dodenmars, neergeschoten.
Wijnhaven 145 – Eduard Goudsmit
Eduard Goudsmit handelde in goud en zilver en was hier gevestigd in 1900.
Eduard Goudsmit (Brielle, 30 augustus 1856 – Rotterdam, 18 november 1937) was op 1 augustus 1882 gehuwd met Johanne Hertzberger (Crefeld, 29 maart 1862 – Rotterdam, 13 januari 1939) en zij kregen de volgende kinderen:
Martinus Eduard (Rotterdam, 9 juli 1883 – Rotterdam, 16 maart 1942). Hij werd gynaecoloog en woonde in de oorlog op de Mathenesserlaan 216,
Jeannette Emma (Rotterdam, 19 mei 1884 – Maastricht, ca. 1970),
Rozette Paula (Rotterdam, 4 februari 1893 – Laren, 4 maart 1952).
Wijnhaven 163 – mr. Martinus Tels
Rond 1902 was het kantoor van de bekende Rotterdamse advocaat Martinus Tels op dit adres gevestigd.
verder
Over de Wijnhaven ligt nog een vooroorlogse brug, de Regentessebrug die in de volksmond Vierleeuwenbrug wordt genoemd, naar de vier leeuwen die de brug flankeren.
Het blok oude huizen aan de Wijnhaven 8 – 21 is het oudste aaneengesloten huizenblok van de stad dat nog bestaat, binnen en buiten de brandgrens. Ondanks dat deze huizen in het bombardementsgebied lagen, zijn ze behouden. De meeste van deze huizen dateren van voor 1800 (nr. 8 – 1616, nr. 9 – 1616, nr. 11 – 1616, nr. 14 – 1616, nr. 15 – 1707, nr. 18 – 1870, nr. 19 – 1780, nr. 21 – 1609, nr. 22 – 1609).
Bron:
joodsmonument.nl, lemma Mr J Winkel (geraadpleegd 9 jan 2016)
wikipedia, lemma Wijnhaven (geraadpleegd 9 jan 2016)
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 19 dec 1879, Israëliet, nummer 113
Stadsarchief Rotterdam, adresboek 1900
www.joodsmonument.nl, lemma Ernst Polak, familie Schabracq, familie Davids , Martinus Eduard Goudsmit
ibidem, Davids, nummer 80
ibidem, Nolen, nummer 82
ibidem, Bleichroeder, nummer 23
Stadsarchief Rotterdam, digitale stamboom, gezinskaart Nathan Davids
ibidem, gezinskaart Eduard Goudsmit
www.wikipedia.nl, lemma Witte Huis (Rotterdam).
www.geofabriek.com, historie van Rotterdam in kaart (geraadpleegd 16 mei 2016)
Stadsarchief Rotterdam, adresboek 1873
Daniel Loeb: adresboek Rotterdam 1910 3023-54. Adresboeken Rotterdam, 1910; p. 2616. Stratenlijst alfabetisch
Wijnhavenpanden via https://nieuws.top010.nl/wijnhavenpanden-rotterdam.htm (geraadpleegd 12 juni 2019).
Dantzig, Stadsarchief Rotterdam, Algemeen adresboek met uitvoerige kaart der gemeente Rotterdam : 1934-1935, blad 138.
David Henri van Dantzg, Stadsarchief Rotterdam, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-093.
Illustraties:
engelfriet.nl;
indexfoto © joodserfgoedrotterdam.nl, 8 jan 2016
Witte Huis © joodserfgoedrotterdam.nl, 8 jan 2016
advertentie: Rotterdamsch Nieuwsblad, 26 sep 1906
Wijnhaven / Scheepsmakershaven Collectie Stadsarchief Rotterdam 4029_PBK-1993-205
gepubliceerd:
8 januari 2016
Laatst bijgewerkt:
13 november 2023