Met ingang van 1 september 1941 mochten de Joodse leerlingen niet meer naar de school waar ze op zaten, maar werden ze door de bezetter verplicht om naar voor dit doel opgerichte Joodse scholen te gaan.
Op de Speelmandwarsstraat 7 werd in een gebouw dat in 1939 nog gebruikt werd als school voor Lager Onderwijs en waarvan de bovenverdieping was weggebombardeerd (foto), een Joodsch Lyceum opgericht. In april 1942 konden de leerlingen hier worden ingeschreven, niet alleen leerlingen uit Rotterdam maar ook uit de omgeving van de stad. Bij de opening telde de school zo’n 150 leerlingen. In mei 1943 werd de school opgeheven. Steeds meer leerlingen vertrokken, in het beste geval door onderduik maar meestal door deportaties. Het leerlingenaantal was in maart 1943 teruggelopen naar 12, waarna de school in mei gesloten werd.
De docenten aan de school
Door de burgemeester werden de volgende personen benoemd aan deze school:
dr. Simon Wijnberg – tijdelijk rector,
Michiel Winkel,
Samuel Simon Noach,
Helene (Lenie) de Beer,
Israël Spanjar,
Eva Sanders,
James Brandel,
dr. Matthijs van Rees,
Mr. Emanuel Hamburger,
Mathilde H. Pool,
Jacob Philip van Praag,
dr. Elchanan (Egon) Stein,
dr. Juda Joseph Vleeschhouwer,
Gabriël Emile de Groot,
dr. E. A. M. Speijer en
mr. L. J. F. Wijsenbeek
Joseph Gotlieb.
Leerlingen van de school
Twee van de leerlingen hebben een dagboek bijgehouden dat gepubliceerd is, Carry Ulreich en Esther van Vriesland.
Simon Wijnberg
De tijdelijk rector, Simon Wijnberg (Winschoten, 10 mei 1898 – Rotterdam, 11 juni 1989), was leraar klassieke talen op het Rotterdams Lyceum. Vanwege zijn Joodse afkomst en de anti-Joodse maatregelen van de bezetter werd hij daar door rector Schrijver ontslagen. Daarna was hij een tijd werkloos. Toen echter de aparte Joodse scholen werden opgericht werd Wijnberg daar benoemd tot rector. Dat heeft geduurd tot maart 1943, toen waren de Joodse leerlingen in Rotterdam weggevoerd of in het beste geval ondergedoken.
Simon was gehuwd met Selma Elisabeth Manassen (Tiel, 21 maart 1904 – Rotterdam, 29 december 1998) en zij hadden een zoon Walter Jacques (Rotterdam, 15 juni 1932 – Voorschoten, 27 april 2012). Ten tijde van de oorlog woonde het gezin op de Beukelsdijk 62b.
Wijnberg werd geplaatst op de Lijst Frederiks. Op deze lijst stonden vooraanstaande Joden en zij gingen naar huize De Biezen in Barneveld. Per stadsbus reide het gezin naar Barneveld en daar bleven zij tot eind september 1943, waarna zij naar Westerbork werden overgebracht. In Westerbork zat de Barneveldgroep in een aparte barak. Het gezin Wijnberg werd op 4 september 1944 naar Theresienstadt gedeporteerd. Daar zaten ze op een zolder van de kazerne. Walter bracht er boodschappen rond. Hij kreeg roodvonk en kwam er op een ziekenzaal terecht.
Op 5 februari 1945 ging een groot deel van de Barneveldgroep naar Zwitserland, waaronder ook Wijnberg met zijn gezin. Ze waren door de nazi’s geselecteerd voor een uitwisselingsproject. In Zwitserland werden ze als ‘vluchtelingen’ op verschillende locaties opgevangen. Walter kon er weer naar school. Op 21 augustus 1945 mocht het gezin Zwitserland verlaten en ging met de trein naar Eindhoven, waar ze in een magazijn van de Philips-fabrieken werden opgevangen.
bron:
“Advertentie inschrijven”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 1942/04/17 00:00:00, p. 14. Geraadpleegd op Delpher op 09-05-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318314:mpeg21:p014
Rotterdams Nieuwsblad 11 dec 1941,
geschiedenisvanzuidholland.nl.
Stadsarchief Rotterdam, Simon Wijnberg, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-546, pagina 595869
WANNEER BEGINNEN DE SCHOLEN ? De bijzondere omstandigheden hebben bijzondere maatregelen noodig gemaakt.. “De Maasbode”. Rotterdam, 31-08-1939. Geraadpleegd op Delpher op 23-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000193868:mpeg21:p011
LYCEUM VOOR JOODSCHE LEERLINGEN. Tijdelijk rector en leerkrachten benoemd.. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 11-12-1941, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 21-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011002843:mpeg21:p005
Lyceum voor Joodsche leerlingen.. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 15-04-1942, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 23-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011003126:mpeg21:p005
Walter Jacques Wijnberg via Westerborkportretten (geraadpleegd 26 juni 2021)
illustratie:
Speelmanstraat resten school. 2e helft mei 1940. Collectie Stadsarchief Rotterdam 4100_1995-484-11
LYCEUM VOOR JOODSCHE LEERLINGEN. Tijdelijk rector en leerkrachten benoemd.. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 11-12-1941, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 21-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011002843:mpeg21:p005
gepubliceerd:
9 maart 2016
laatst bijgewerkt:
11 december 2022